የኢትዮጵያ መንግሥት የኮሮና ወረርሽኝ እየተባባሰ በመምጣቱ ምክንያት የአስቸኳይ ጊዜ ዐውጇል፡፡
ክቡራትና ክቡራን ኢትዮጵያውያን
እየተመለከታችሁትና እየታዘባችሁት እንደሆነው ዓለም በአስቸጋሪ የፈተና ምእራፍ እያለፈች ነው፡፡ ዓለም ይሄንን መሰል ነገር ሲገጥማት ከመቶ ዓመት በኋላ የመጀመሪያ ነገር ነው፡፡
የኢትዮጵያ መንግሥት ኮሮና (ኮቪድ -19) የዓለም ሁለንተናዊ ችግር ሆኖ ብቅ ካለበት ጊዜ ጀምሮ ደረጃ በደረጃ የመፍትሔ ርምጃዎችን ሲወስድ ቆይቷል፡፡ ሕዝቡ ግንዛቤ እንዲያገኝ፣ የሕክምና ተቋማት እንዲዘጋጁ፣ የመከላከያና የሕክምና መሣሪያዎች ከውጭ እንዲገቡ፣ የማቆያ ሥፍራዎች እንዲዘጋጁ፣ ትምህርት ቤቶች እንዲዘጉ፤ አብዛኞቹ የመንግሥት ሠራተኞች በቤት እንዲወሰኑ፣ ብዙ ሕዝብ ሊሰበሰብባቸው የሚችሉ ሃይማኖታዊና ማኅበራዊ ተቋማት አገልግሎታቸውን ሕዝብ ሊሰበሰብ በማይችልበት መንገድ እንዲከውኑ፣ በአብዛኛው ሥፍራዎች የሕዝብ ትራንስፖርት እንዲቋረጥ፣ ለአስቸጋሪ ጊዜ የሚሆን ሀብት የማሰባሰብ ሥራ እንዲሠራ ተደርጓል፡፡
መንግሥት የኮሮና ወረርሽኝን በተመለከተ የሚከተለው ስትራቴጂ በመከላከል ላይ ያተኮረ ነው፡፡
1. ኅብረተሰቡን አስተባብሮ በባለሞያዎች ምክር መሠረት ለመከላከል መቻል
2. ከመከላከል ያለፈ ነገር ሲመጣ ለማከም የሚያስችሉ ዐቅሞችን ማዳበር፡፡
3. የከፋው ነገር ከመጣም አስቀድሞ በመዘጋጀት እንደየ አስፈላጊነቱ ተገቢ ውሳኔዎችን እያሳለፉ መሄድ፡፡
እስካሁንም በዚህ መንገድ ነው የተጓዝነው፡፡
አሁን ያሉን መረጃዎች እንደሚያሳዩት በቫይረሱ የተያዙ ወገኖች ቁጥር በፍጥነት እየጨመረ ነው፡፡ ይሄም በመሆኑ ሁላችንም ያለንን ዐቅም ሁሉ አስተባብረን ወገኖቻችንን ከዚህ ወረርሽኝ ለመከላከልና የታመሙትንም ለማዳን ማዋል አለብን፡፡
ያለንበት ጊዜ ሕዝብና ሀገርን ለማዳን ሲባል አስቸጋሪ የተባሉ ውሳኔዎችን መወሰን ያለብን ጊዜ ነው፡፡ ይህም ውሳኔ፣ እንደ ግለሰብ፣ እንደ ማኅበረሰብ፣ እንደ ተቋምና እንደ መንግሥት የሚወሰኑ ናቸው፡፡
ይህ ውሳኔ በዛሬው ትውልድ ላይ ብቻ የምንወስነው ውሳኔ አይደለም፡፡ በልጅ ልጆቻችን ላይ ጭምር የምንወስነው ነው፡፡ በዛሬዋ ኢትዮጵያ ላይ የምንወስነው ብቻ አይደለም፤ በነገዋና በከነገ ወዲያዋ ኢትዮጵያ ላይ ጭምር የምንወስነው ውሳኔ ነው፡፡ የኛ የመሪዎቹ ውሳኔ ብቻ ሳይሆን የእያንዳንዱ ዜጋ ውሳኔ በታሪክ የሚመዘገብ ነው፡፡
ይሄንን አስቸጋሪ ጊዜ ልናልፈው የምንችለው በአካል ተራርቀን በመንፈስ ግን አንድ ሆነን ከቆምን ብቻ ነው፡፡ የያንዳንዳችን ሀብት የሁላችን፣ የእያንዳንዳችንም ችግር የሁላችን መሆን አለበት፡፡ አንዱ በልቶ ሌላው ተርቦ፣ አንዱ ሠርቶ ሌላው ሥራ አጥቶ፣ አንዱ መኖሪያ አግኝቶ ሌላው ውጭ አድሮ፣ አንዱ አትርፎ ሌላው ከሥሮ ይሄንን ችግር ለማለፍ ፈጽሞ አይቻልም፡፡ ምክንያቱም ይህ ችግር የመጣው በህልውናችን ላይ በመሆኑ፡፡ ይህ ችግር የተጋረጠው ሰው ሆኖ በመኖርና ባለመኖር ላይ በመሆኑ፡፡
መንግሥት ችግሩን በደረሰበት ልክ ለመቋቋም ተዘጋጅቷል፡፡ የምንወስዳቸው ውሳኔዎች ክብደት እንደ ችግሩ ክብደት የሚወሰን ነው፡፡ ታሪክ እዚህ አድርሶናል፡፡ ሀገርና ትውልድ በእጃችን ላይ ነው፡፡ በዚህ ዘመን በምንሠራው ሥራ ወይ እንመሰገናለን ወይ እንወቀሳለን፡፡ ከምንም በላይ ግን በጊዜውና በዐቅማችን ማድረግ ያለብንን ካላደረግን የበለጠ እንወቀሳለን፡፡ ይህ ደግሞ ሁላችንንም ኢትዮጵያውያንን የሚመለከት ነው፡፡ ከተረፍን አብረን ነው፡፡ ከከሠርንም አብረን ነው፡፡
የኢትዮጵያ መንግሥት የኮሮና ወረርሽኝ እየተባባሰ በመምጣጡ ምክንያት የአስቸኳይ ጊዜ ዐውጇል፡፡ ይህም በሕገ መንግሥቱ ዐንቀጽ 93 መሠረት የተፈጸመ ነው፡፡ ይሄንን መሳይ ዐዋጅ ብዙ ሀገሮች ካወጁ ሰንብተዋል፡፡ እኛ እስክንዘጋጅና ሁኔታው የግድ እስኪለን ጠብቀናል፡፡ ጊዜው ሲጠይቅ ግን ዐውጀናል፡፡ ሀገርን ለማዳንና ትውልድን ለመታደግ ከዚህ በላይ ልንወስን እንደምችልም መታወቅ አለበት፡፡ ዜጎቻችንም ከዚህ በላይ ግዴታቸውን ለመወጣት ወገባቸውን አጥብቀው መጠበቅ አለባቸው፡፡
በዚህ ወቅት ሁላችሁም ችግሩን ለመቋቋም ከሚሠሩት አካላት ጋር አብራችሁ እንድትቆሙ ጥሪ አቀርባለሁ፡፡ ከዚህ በተቃራኒ ችግሩን ለማባባስ የሚሠሩ ካሉ ግን፣ በሕጉ መሠረት የማያዳግም ርምጃ እንወስዳለን፡፡
ወገኖቼ፤
ኢትዮጵያውያን የሚያምርብን መረዳዳቱና መደጋጋፉ ነው፡፡ ድኾችን እንርዳ፡፡ በአካባቢያችን ላሉት ዐቅመ ደካሞች እንድረስላቸው፡፡ የቤት ተከራዮቻችንን ዕዳ እንካፈላቸው፡፡
ከቻልን አናስከፍላቸው፤ ካልቻልን ቅናሽ እናድርግላቸው፡፡ ያም ካልሆነ ይህ ጊዜ እስኪያልፍ እንታገሣቸው፡፡ በዚህ ወቅት ተከራዮችን ከቤት ማስወጣት ፈጣሪም፣ ታሪክም ሕግም ይቅር የማይሉት ወንጀል ነው፡፡ ማናችን አልፈን ማናችን እንደምንተርፍ ለማናውቅበት ጊዜ ከመተባበር የተሻለ መሻገሪያ የለንም፡፡
የግል ባለሀብቶች የሠራተኞቻቸው ሕይወት እንዲያስጨንቃቸው አደራ እላለሁ፡፡ መንግሥት የኢኮኖሚ ችግሮቻችንን ለመፍታት አስፈላጊውን ሁሉ እየወሰነ አብሯችሁ እንደሚሆን በዚህ አጋጣሚ እገልጥላችኋለሁ፡፡
ለሌሎች ወገኖቻቸውና ለሀገራቸው ሲሉ ቤታቸውን፣ ሆቴላቸውን፣ አዳራሾቻቸውን፣ የእምነት ተቋሞቻቸውን፣ መኪኖቻቸውን፣ ገንዘባቸውንና እህላቸውን የሰጡ ዜጎቻችንን ስናይ ይሄንን አስቸጋሪ ወቅት ከፈጣሪ ጋር ሆነን ልናልፈው እንደምንችል ርግጠኞች እንሆናለን፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ከወገኖቻቸው መከራ ለማትረፍ ሚሽቀዳደሙ፣ ከመከራ እንኳን የማይማሩ ሰዎችን ስናይ መንገዱ ከባድ እንዳይሆንብን እንሠጋለን፡፡
በጎ አድራጊዎችን የምናመሰግነውን ያህል መንገዳችንን ይበልጥ ፈታኝ የሚያደርጉብንን ስግብግቦች ግን ለሕዝብና ለሀገር ስንል አስተማሪ የሆነ ቅጣት ለመቅጣት እንገደዳለን፡፡ የሕክምና ባለሞያዎቻችንን በሚቻለው ሁሉ እንርዳ፡፡ ያለ እነርሱ ግንባር ቀደምነት ትግሉን ልናሸንፍ አንችልም፡፡
የሕክምና ባለሞያዎችን ማክበር፣ ማመስገንና በጉዟቸው ሁሉ መተባበር ከእያንዳንዳችን ይጠበቃል፡፡ ለሕክምና ባለሞያዎች ተገቢውን ሁሉ አለማድረግ እጅን በእጅ እንደመቁረጥ ነው፡፡ ከእነርሱ በተጨማሪ የመከላከያ አባላት፣ የፖሊስ ሠራዊት አባላት፣ የኤሌክትሪክ ኃይልና የውኃ አቅርቦት እንዳይስተጓጎል የሚሠሩ ባለሞያዎች፣ የሚዲያ ባለሞያዎች፣ የመገናኛ መሥመሮቻችን ላይ 24 ሰዓት የሚያገለግሉ ዜጎች፣ እኛ ቤት እንድንውል እነርሱ ውጭ የሚውሉ ሠራተኞች ተገቢው ምስጋናና ድጋፍ ከቤተሰባቸውም፣ ከማኅበረሰባቸውም ያስፈልጋቸዋል፡፡
በዚሁ አጋጣሚ አርሶ አደሮቻችን የበልግ ወቅት እንዳያልፍብን ራሳቸውን ከቫይረሱ እየተጠነቀቁ በምርት ሥራ ላይ ጠንክረው እንዲሳተፉ አደራ እላቸዋለሁ፡፡ ከቫይረሱ ባልተናነሰ የእርሻ ምርት መቀነስና የእርሻ ምርት አለመኖር ሀገራችንንና ሕዝቧን ይጎዳል፡፡ እናንተ ሀገር መጋቢዎች ስለሆናችሁ፣ እየተጠነቀቃችሁ ካለፈው የተሻለ ምርት ለማምረት ትጉ፡፡ መንግሥትም አስፈላጊውን ሁሉ ሞያዊና ድጋፍ ያደርግላችኋል፡፡
የኢንዱስትሪ ምርቶቻችንም ፈጽመው መቆም የለባቸውም፡፡ ለሠራተኞቻችን ሕይወት እየተጠነቀቅን፣ በወረርሽኙ ምክንያት የሚያጋጥመንን ተግዳሮት ሁሉ እየተቋቋምን በፋብሪካ ምርቶች ላይ የተቻለንን ሁሉ ጥረት እናድርግ፡፡
ከበተለይም ከውጭ የምናመጣቸውን ምርቶች ለመተካት ለሚደረገው ጥረት መንግሥት አስፈላጊውን ድጋፍ ሁሉ እንደሚያደርግላችሁ እገልጥላችኋለሁ፡፡ በተለይ ግን በምርት ዝውውር ጊዜ ከፍተኛ የሆነውን የመጨረሻ ጥንቃቄ እንዲደረግ ለአፍታም ቢሆን እንዳትዘነጉት ይሁን፡፡
ይህ ጊዜ ያልፋል፡፡ ሀገራችን ከዚህ የሚስተካከሉና ከዚህም የሚብሱ ፈተናዎችን አልፋለች፡፡ ዓለማችን በየዘመናቱ የከፉ ተግዳሮቶችን አልፋ ነው እዚህ ዘመን የደረሰችው፡፡ የሚሰጡንን መመሪያዎች በሚገባ እናክብር፣ የጤና ባለሞያዎች የሚሉንን ለሕይወታችን ስንል እንስማ፡፡
በኮሮና አይቀለድም፡፡ ጉዳዩ ከመኖርና ካለመኖር ጋር የተያያዘ ነው፡፡
ይሄንን ፈተና ለማለፍ ባለ ሦስት መዓዝን ትብብር ያስፈልገናል፡፡ ወደ ጎን እኛ እርስ በርሳችን፡፡ እያንዳንዳችን ደግሞ ከፈጣሪያችን ጋር፡፡ እኔ ከሌላው ወገኔ ጋር፣ ሌላው ወገኔ ከእኔ ጋር፣ እኔና ሌላው ወገኔ ከፈጣሪ ጋር የምንገናኝበት መሥመር መቼም መቋረጥ የለበትም፡፡
በርትተንና ተረባርበን የሚጠበቅብንን እናድርግ፣ ጸንተንና በተሰበረ ልብ ሆነን ወፈደ ፈጣሪ እንለምን፡፡ ፈጣሪ ከእኛ ጋር ነው፡፡ መከራውን ያቀልልናል፤ ፈተናውን ያሳልፈናል፤ ማዕበሉን ያሻግረናል ብለን እናምናለን፡፡ የሃይማኖት አባቶች ያዘዙንን ጥንቃቄ እየፈጸምን ያዘዙንንም ጸሎት ተግተን እንጸልይ፡፡
ኢትዮጵያ በልጆቿ ጥረት ታፍራና ተከብራ ለዘላለም ትኑር
ፈጣሪ ኢትዮጵያንና ሕዝቦቿን ይባርክ
መጋቢት 30/ 2012 ዓ.ም

For authoritarian-minded leaders, the coronavirus crisis is offering a convenient pretext to silence critics and consolidate power. Censorship in China and elsewhere has fed the pandemic, helping to turn a potentially containable threat into a global calamity. The health crisis will inevitably subside, but autocratic governments’ dangerous expansion of power may be one of the pandemic’s most enduring legacies.
In times of crisis, people’s health depends at minimum on free access to timely, accurate information. The Chinese government illustrated the disastrous consequence of ignoring that reality. When doctors in Wuhan tried to sound the alarm in December about the new coronavirus, authorities silenced and reprimanded them. The failure to heed their warnings gave COVID-19 a devastating three-week head start. As millions of travelers left or passed through Wuhan, the virus spread across China and around the world.
Even now, the Chinese government is placing its political goals above public health. It claims that the coronavirus has been tamed but won’t allow independent verification. It is expelling journalists from several leading US publications, including those that have produced incisive reporting, and has detained independent Chinese reporters who venture to Wuhan. Meanwhile, Beijing is pushing wild conspiracy theories about the origin of the virus, hoping to deflect attention from the tragic results of its early cover-up.
 
Others are following China’s example. In Thailand, Cambodia, Venezuela, Bangladesh, and Turkey, governments are detaining journalists, opposition activists, healthcare workers, and anyone else who dares to criticize the official response to the coronavirus. Needless to say, ignorance-is-bliss is not an effective public health strategy.
When independent media is silenced, governments are able to promote self-serving propaganda rather than facts. Egypt’s President Abdel Fattah el-Sisi, for example, downplayed the coronavirus threat for weeks, apparently wanting to avoid harming Egypt’s tourist industry. His government expelled a Guardian correspondent and “warned” a New York Times journalist after their articles questioned government figures on the number of coronavirus cases.
The government of Turkey’s President Recep Tayyip Erdogan implausibly denies that there are any COVID-19 cases in its prisons, and a prosecutor is investigating a member of parliament—himself a doctor—who says that a seventy-year-old inmate and a member of the prison staff have tested positive. Thailand’s Prime Minister Gen Prayut Chan-ocha warned journalists to report on government press conferences only and not to interview medical personnel in the field.
Of course, a free media is not a certain antidote. Responsible government is also needed. US President Donald Trump initially called the coronavirus a “hoax.” Brazilian President Jair Bolsonaro called the virus a “fantasy” and preventive measures “hysterical.” Before belatedly telling people to stay home, Mexican President Andrés Manuel López Obrador ostentatiously held rallies, and hugged, kissed, and shook hands with supporters. But at least a free media can highlight such irresponsibility; a silenced media allows it to proceed unchallenged.
Recognizing that the public is more willing to accept government power grabs in times of crisis, some leaders see the coronavirus as an opportunity not only to censor criticism but also to undermine checks and balances on their power. Much as the “war on terrorism” was used to justify certain long-lasting restrictions on civil liberties, so the fight against the coronavirus threatens longer-term damage to democratic rule.
Although Hungary has reported Covid-19 infections only in the hundreds to date, Prime Minister Viktor Orbán used his party’s parliamentary majority to secure an indefinite state of emergency that enables him to rule by decree and imprison for up to five years any journalist who disseminates news that is deemed “false.” Philippines President Rodrigo Duterte has also awarded himself emergency powers to silence “fake” news.
As Israeli Prime Minister Benjamin Netanyahu faces corruption charges, his justice minister cited the coronavirus to suspend courts for most cases, as did a close parliamentary ally as he attempted to prevent the opposition’s new majority from ousting him as Knesset speaker—a move that the Israeli Supreme Court said “undermin[ed] the foundations of the democratic process.” The Trump administration has cited the coronavirus to discourage requests under the Freedom of Information Act, suddenly insisting they be made by only traditional mail, in spite of the greater public health safety of electronic communication.
Some governments are breathing a sigh of relief that the coronavirus has provided a convenient reason to limit political demonstrations. The Algerian government has halted regular protests seeking genuine democratic reform that have been under way for more than a year. The Russian government has stopped even single-person protests against Vladimir Putin’s plans to rip up term limits on his presidency. The Indian government’s recently announced three-week lockdown conveniently ends the running protests against Prime Minister Narendra Modi’s anti-Muslim citizenship policies. It remains to be seen whether such restrictions outlive the coronavirus threat.
Other governments are using the coronavirus to intensify digital surveillance. China has deepened and extended the surveillance state that is most developed in Xinjiang, where it was used to identify some of the one million Uighur and other Turkic Muslims for detention and forced indoctrination. South Korea has broadcast detailed and highly revealing information about people’s movements to anyone who might have had contact with them. Israel’s government has cited the coronavirus to authorize its Shin Bet internal security agency to use vast amounts of location-tracking data from the cellphones of ordinary Israelis. In Moscow, Russia is installing one of the world’s largest surveillance camera systems equipped with facial recognition technology. As occurred after September 11, 2001, it may be difficult to put the surveillance genie back in the bottle after the crisis fades.
There is no question these are extraordinary times. International human rights law permits restrictions on liberty in times of national emergency that are necessary and proportionate. But we should be very wary of leaders who exploit this crisis to serve their political ends. They are jeopardizing both democracy and our health.
(This document provides an overview of human rights concerns posed by the coronavirus outbreak and recommends ways governments and other actors can respect human rights in their response.)
 (Kenneth Roth is the executive director of Human Rights Watch)

While it may seem the coronavirus is reaching Africa more slowly than other regions, Human Rights Watch Africa Director Mausi Segun fears it could soon ravage the continent, in part because of countries’ weak public health and healthcare systems and in part because of the difficulty of isolating people in densely populated urban areas and displacement camps. Segun speaks with Amy Braunschweiger on the response of African governments to the virus – both good and bad – and how a rights-based approach to addressing this public health crisis could help keep Africa’s population safer by helping curb the virus’ spread.
What are your main concerns about the coronavirus moving through Africa?
In many countries where we work there is an extremely weak public health and healthcare infrastructure. The fact that the spread in Africa has been slower than elsewhere is a bit of a comfort and hopefully gives governments time to put infrastructure in place. Unfortunately, we haven’t seen much of that happening. There are inadequate opportunities for testing and treatment, and we know there are likely many more cases than have been reported. Also, the pandemic is happening amid other existing deadly outbreaks, like measles and cholera, which could make the coronavirus more deadly. There’s also limited access to clean water for hygiene and sanitation across sub-Saharan Africa, including in many health facilities.
With wealthier countries struggling to contain the spread of the infection, you get really worried about it moving through Africa at an increased rate.  
How are governments reacting to the virus in ways that are harmful to rights?
Governments have an obligation to educate people on new diseases and to try and limit transmission. They also need to ensure care for everyone who is ill, ensuring there is no discrimination and by giving special attention to those most vulnerable.
Some governments have been slow to respond, and some initially suggested the disease is only among foreigners. In many countries in Africa, the lack of investment in health is hurting the ability of governments to monitor for new cases, and we are seeing a lack of testing and treatment. Also, there are too few healthcare workers to treat everyone who becomes ill.
Until Burundi recorded its first two cases on March 31, the government had claimed it was protected from the virus because it “put God first,” whereas experts warned that more testing was needed and that the country’s quarantine sites were unsanitary and overcrowded. South Sudan has no recorded infections – but that doesn’t mean there are none.
We have seen excessive force used to enforce isolation or quarantine, including in Uganda, where people returning from travels to countries with records of infections are detained upon arrival , forcibly taken to hotels, and asked to pay the cost of a hotel stay for up to 14 days. The bill could get as high as US $1,000. Some people are forced to ‘quarantine’ themselves by sleeping in hotel lobbies or airports, but this makes matters worse as these places are full of other ‘quarantined’ travelers.
In Kenya, police shot a 13-year old boy dead in Nairobi on March 30, reportedly to enforce a curfew. Police also used excessive force in Mombasa and elsewhere to enforce curfews.
The Ethiopian government shut down internet and phonelines for three months in western Oromia, where a government counterinsurgency operation is underway, meaning millions of people there had no access to information about the pandemic until the government restored access on March 31. This happened after groups intensely pressured the government, showing it that reaching people with information about the coronavirus is essential to protecting lives.
In South Africa, we have seen police shooting rubber bullets and water cannons to disperse homeless people lining up for food, telling them to “Go Home!”. These people have no homes and the recent decision to cram them into schools, church buildings, stadiums and parking lots leaves little room for social distancing. This is also happening in migrant communities where people are being quarantined.
 

Members of the Senegalese graffiti collective "RBS CREW" paint informational murals advising how to stop the spread of the new coronavirus, on the wall of a high school in the Parcelles Assainies neighborhood of Dakar, Senegal, March 25, 2020.
© 2020 AP Photo/Sylvain Cherkaoui
How does ignoring the poor put everyone else at risk?
This disease puts everyone at risk. However, some people are better able to limit their contact with others. Many people who are poor have low-paying but essential jobs. They harvest food, sell it at markets or shops, drive buses, clean hospitals, or work as domestic workers. We are all ultimately connected, and if governments don’t find a way to support and protect the economic rights of poor communities, no one will be able to isolate themselves forever from this virus.
How are governments reacting to the virus in ways that respect rights?
Several governments moved quickly to curb the spread by shutting down travel – Sudan began screening travelers entering the country in late January. Some countries are providing ad hoc health services. In Nigeria’s Lagos state, the government is providing household goods including food and cleaning products like soap to lower-income communities and institutions.
Governments should understand the limited resources available to people of lower economic status or who live in slums, where not going out to earn a living for a couple of days could mean the difference between starvation and life. The governments stepping in to provide these services are encouraging.
What could the coronavirus mean for countries in conflict?
In places where you have ongoing conflicts like South Sudan, Central African Republic, Mali, Burkina Faso, and northeast Nigeria, people are especially at risk. This is also true for places hosting large refugee populations in sprawling camps, like Sudan, South Sudan, Ethiopia, and Kenya. These countries with already weakened infrastructures and social protection systems are unable to cope with the virus’ spread. The high number of displaced people and security challenges in providing health services to these populations is extremely worrying.
In Burkina Faso, the number of people displaced by fighting has risen almost 1,000 percent to over 765,000 in the past year. Right now, it also has the highest number of cases in West Africa. With displaced people and refugees living in densely populated host communities or camps, it would be especially difficult for governments to halt or even manage the spread of infection. They need to ensure social distancing and provide quarantine and isolation facilities for these people.
Myths and misinformation, including a misperception that COVID-19 is a foreign virus, could lead to threats against aid workers, while also limiting the ability of aid workers to deliver life-saving assistance and protect civilians.
Who in Africa is most at risk when it comes to the virus?
Everyone is at risk. In other places, children are less likely to get the coronavirus and to die. But we don’t know if that will also be true in Africa, where malnutrition or co-infections, for example from intestinal worms or other infections, might make children much more vulnerable.
In other ways, we can expect that what we’ve seen elsewhere will be true in Africa. We are concerned about the virus spreading through overcrowded prisons – and most if not all prisons in Africa are overcrowded. Governments should consider reducing the people in prisons by ensuring early releases, and by releasing people who are arbitrarily detained. South Sudan has released 1,000 prisoners and Sudan has begun releasing people as well. A large percentage of people detained across Africa are in pretrial detention and have not been convicted of a crime. Especially for those detained for non-violent offenses, this is the time for some early releases.
We’re also concerned about dense displacement sites and urban slums where so many people, including older people and others with underlying conditions live in tight quarters with family, making it practically impossible to practice social distancing or isolation. We are also concerned for people with disabilities, especially those who are shackled or locked up in institutions. Health workers – most of whom are women – as well as older people, women in general, and migrant workers, many of whom are undocumented, may not have access to the healthcare they need. Schools are shut, and extended periods at home under difficult circumstances could expose girls to rape and child marriage. Also, unlike in wealthier countries, online classes or even home schooling may not be available for children in Africa. But improved services, including electricity and internet to homes, as well as other communications, can help ensure families have alternatives to schooling while children remain at home for who knows how long.
Also, because of travel restrictions, wealthy people and top government officials can no longer travel abroad for medical care. Maybe this will lead to pressure to improve the health infrastructure at home.
This interview has been condensed and edited
© 2020 Human Rights Watch

• Rights groups call on government to release Ciham Ali Ahmed and other detainees amid fears of a coronavirus outbreak

Prominent human rights groups have urged the government of Eritrea to "immediately and unconditionally" release political detainees held in the country's jails amid the threat of the new coronavirus pandemic.

In a statement released on Friday, Amnesty International said "the overcrowded and unsanitary conditions" in Eritrean prisons increase chances of transmission of COVID-19, the highly infectious respiratory disease caused by the new coronavirus.

Calling Eritrea a country "notorious for arbitrarily arresting or forcibly disappearing people", the United Kingdom-based group highlighted the case of Ciham Ali Ahmed, who turned 23 on Thursday.

She has been held in a prison for eight years incommunicado after attempting to leave the country when she was 15. 

According to Amnesty, Ciham Ali tried to "exercise her human rights" and flee shortly after her father, then a minister in President Isaias Aferwerki's government, defected and went into exile.

She has not been charged with a crime nor allowed access to her lawyers or family since her arrest, Amnesty said, adding that her family "does not even know where she is being held or her state of health".

"We join Eritrean families and activists who are extremely worried about their loved ones in calling on the Eritrean authorities to immediately and unconditionally release Ciham Ali and all others jailed simply for exercising their rights," said Deprose Muchena, Amnesty International's director for East and Southern Africa.

In a separate statement on Friday, Human Rights Watch also called for the release of Ciham Ali and other political detainees.

"Given the current health crisis, adequate food, water, and medical care must be provided to detainees. But ultimately, the Eritrean government should grant Ciham and other prisoners - who shouldn't have been imprisoned in the first place - unconditional release, and return them to the safety of their homes, where they can celebrate birthdays with loved ones."

There was no immediate comment by Eritrean authorities.

Eritrea has so far recorded 22 confirmed cases of COVID-19.

Thousands of people have been jailed in Eritrea for their political views, their work as journalists or for practising their religions, many of whom are held in poor, unsanitary conditions, according to Amnesty International. 

Across Africa, more than 280 people have died from COVID-19. Experts warn fragile healthcare systems in many countries in the world's second-most populous continent could be overwhelmed in the face of a severe outbreak.

Globally, more than one million people have tested positive for the highly infectious disease, according to data collected by the Johns Hopkins University in the United States. More than 59,000 people have died, and some 217,000 have recovered.

By Africanews

Ethiopia

The effect of the COVID-19 pandemic on Africa is exacerbated by poor heath systems and ill-equipped facilities in most parts of the continent.

One medical equipment that has assumed star status in the wake of the current pandemic are ventilators. They are basically breathing machines that facilitates breathing in cases of respiratory failures. They buy time for especially chronic sufferers of the coronavirus as medics work on treatment.

The tallies of ventilators per most African nations is worrying low according to experts and officials. In Ethiopia, Africa’s second most populous country, doctors were recently given training on the use of ventilators in an Addis Ababa hospital.

The health professionals who received the private sector-led training are convinced that the device will make the difference between life and death when the time comes. Doctor Tihitina Legesse told the media: “I’ll be first in line on this. So I need to be trained in the use of this device.’‘

Ethiopia has over 100 million people, but only 54 respirators out of 450 available have been reserved for coronavirus patients. The Ministry of Health would like to acquire 1,500 more. The government has ordered a thousand devices from China. But global demand is strong. Addis Ababa will have to settle for 250 by April.

Rediet Libanos, another medic said: “In Italy, for example, they’re overwhelmed with patients, very sick patients. They are suffering from shortages of artificial ventilation and they have to decide who has priority. If things continue like this, if people don’t take it seriously, they’ll probably be overwhelmed.”

As of Friday April 3, Ethiopia has officially confirmed 35 coronavirus cases with two cases deemed serious.

The Norwegian Refugee Council reported this week there were just three ventilators in Central African Republic, a country of five million people.

The WHO is advising African countries to “start thinking about mobilising” additional ventilators, said Dr Mary Stephen, a technical officer for emergencies at the WHO’s regional office in Republic of Congo.

“We do not produce them in Africa, so countries need to start collaborating. Can we start talking with the private sector? Can we start talking to China?” Stephen said.

“These are actions that need to start happening before we get to that stage where we have a large number of cases.” Ethiopia’s experience shows that sourcing more ventilators is easier said than done.

The government has requested 1,000 ventilators from producers in China but has been told it won’t be able to get them all at once and may have to settle for 250 per month, Yakob said.

One procurement agent contracted by the government to find 200 ventilators, who spoke to AFP on condition of anonymity, said the process of fulfilling orders had been complicated by coronavirus-related flight restrictions and recent price hikes.

Ventilators once available for around $9,000 (8,300 euros) are going these days for more than $20,000, the agent said.

As Ethiopia’s COVID-19 case count slowly increases, officials are assessing how to make do with what they have.

In addition to 450 or so functional ventilators, the health ministry has tallied 197 non-functional ones, and it hopes to bring at least some of those back online, Yakob said.

Yet many ventilators in Ethiopia were donated, meaning health facilities do not have a direct line to manufacturers and struggle to find spare parts to maintain them.

“When you get something by donation, it will not have the right manual, you don’t have the right connection with the company, and skill transfer has not been done very well,” Yakob said.

The ventilator training held this week in Addis Ababa — organised by the American Medical Centre, a private clinic — is an attempt to make sure that whatever machines are available will be used properly, said Dr Nebiyou Asnake, the centre’s medical director.

The centre hopes to train 100 doctors on ventilation by the end of the month, Asnake said.

Since reporting its first COVID-19 case on March 13, Ethiopia has closed land borders and schools, freed thousands of prisoners to ease overcrowding, sprayed main streets in the capital with disinfectant, and discouraged large gatherings.

However Prime Minister Abiy Ahmed lamented this week that “social distancing” guidelines “aren’t being adhered to satisfactorily”.

“We’re definitely worried, but we’re trying our best,” said Dr Tihitina Negesse, who also took part in the training.

“We’re already seeing that in other countries, in Italy for example, they’re being overwhelmed with patients, severely ill patients. They’re having shortages of mechanical ventilators and they’re having to decide who to prioritise. If things continue like this, if people don’t take it seriously, then we’ll probably be overwhelmed.”

By Africanews

Dear Fellow Ethiopian,

Like other people throughout the world, I am deeply concerned about the rapid spread of the coronavirus (Covid-19), which has drastically altered life outside of Ethiopia and now poses an increasing threat to the people of our nation, the Horn of Africa, Africa and beyond.

My heartfelt sympathy goes to those who have lost family members, as well as to those whose way of life has been made so difficult. Right now, I am ready to join together with those attempting to serve, protect lives and help to find solutions and ways to treat Covid-19 and to prevent as many as possible from being exposed to it. These attempts have called for life-altering changes now affecting the lives, social and business networks, education, movement, employment, and the access to goods and services of people all over the world. So far, Ethiopia has been spared some of the effects; yet, we must be vigilant and prepare as best we can to deal with this possible crisis, not only for ourselves, but also for others.

The concern for the wellbeing of all people, regardless of our differences, has been a core principle of the Solidarity Movement for a New Ethiopia (SMNE) since its formation. We believe that the value and dignity of every human being comes from God, our Creator, and that we will be held accountable, under God, for how we treat or care for others. 

The SMNE is grounded on the responsibility of human beings to uphold the rights and dignity of others above ethnicity, nationality, religion, race, gender, age, disability or any other differences, because we are all created equal. From this principle, we are to likewise, care about others, not only because it is right, but also because no one is free until all are free. When we knowingly withhold freedom, justice and rights to others, we undermine the sustainability of our own. 

As a nation, we have experienced the fallout from over-emphasizing ethnicity above our shared humanity for the last three decades of ethnic federalism government, creating a more difficult transition to an inclusive society. In fact, we have focused on our points of difference to the degree it has destabilized our society, causing divisions and conflict in many places. It led to our recent launch of the “I’m Human” movement in an effort to better appreciate the common bond of our mutual humanity—despite our differences and even when we disagree.

This has been made especially more clear with the emergence of this deadly virus. Covid-19 targets humans, without regard to ethnicity, language or other differences we allow to divide us. As people scramble to find ways to confront this threat, we may discover that our ethnic differences become less important and that our shared efforts among our diverse people, become more important and more effective. 

As we all witness the impact of Covid-19 around the world, it calls for an effort to prepare in advance as best we can. We do not yet know the degree of threat we face here in Ethiopia, but we should do our best to prepare in order to protect the lives of our people.

We also must focus on how our efforts to protect the health of Ethiopians may create problems in other sectors of society like impeding our economy, overwhelming an already inadequate healthcare and sanitation system, closing our educational facilities leaving students without an education and many other areas of life where the life-saving actions negatively affect other valued services and systems; although, in the long-run, it might speed up areas where development is sorely needed.

Currently, our weak or non-existent health care system should be immediately evaluated and upgraded, as best we are able, to deal with such a crisis should it develop here. This is why we all must be thinking of ways to help on many levels.

The federal government has already taken some strong steps such as closing the schools, closing the borders, cancelling flights, cancelling larger events, providing information on best hygiene and sanitation practices, and encouraging people to avoid large crowds. These efforts are good; however, as we see what is happening in other countries, we realize there is much more to do to provide better protection and to look for effective medical treatment or prevention. It cannot only be the work of the federal government, but should also involve the regional and local governments as well as many different people, organizations, groups and neighbors in different sectors of our society, all working at the same time, sometimes alongside of each other, for the common good. Some groups will be required to do more, such as our medical providers, health care workers and researchers. Other sectors of society could be highly impacted as well.

Knowing the impact on the economy, other public and private institutions and on individuals, families and communities could be so severe, we should all be coming up with creative ideas of how to help each other. This is a critical time to reach out to our neighbors. Human relationships will be extremely important.

This is also a time when many will call out to God for His help and protection, confessing our individual or collective wrongs, admitting our animosity, ego or lack of love towards others and asking Him to heal our people and our land, starting with each of us. 

The “I’m Human” movement leadership will be ready to play a role to contribute to the wellbeing of all Ethiopians, encouraging a new added commitment. As such, we are willing to contribute our share and encourage others to do the same. We intend to develop and define what this means in practice in the coming days. Until then, we ask all others to do the same. We cannot wait until it is too late, but must prepare for difficulties ahead.

Covid-19 makes ethnic differences fade into the background, especially as we are awakened to the humanity of each other. When we see the grief of those who have lost a loved one, do our hearts have compassion based on understanding their grief, because we are also human?

On March 7, 2020, as I traveled from Debre Berhan to Addis Ababa, I witnessed a terrible tragedy of a minibus, carrying fourteen young passengers and a driver in his twenties. The minibus collided with a large truck and the driver of the minibus plus twelve passengers were killed.

As we stopped, along with many others, I witnessed the intense weeping and crying out of the people who did not know the victims, but could easily identify with the tragic loss of these young lives, also knowing the impact it would have on their families, friends and communities. No one knew the ethnicities, religions, backgrounds, talents, gifts or struggles of these young people. It did not matter. The sadness they felt was for these lives that were taken so quickly from them.   

People surrounded the bodies of four of the dead, still lying on the ground. I was among them. An older man was holding his head with both hands, crying out in Amharic as he wept, “My children, my children, why did this happen to you?” A few feet from him was a young girl, about ten years old, overwhelmed by what she was witnessing. She cried out as she held both her arms close to her chest, saying, “My brothers, I don’t know what to do.” Across from her was a middle-aged lady, holding her chin as she stared at the bodies with great tears rolling down her cheeks as she was crying out in Afaan-Oromo. The grief unified all of these people who were standing there, including me, as I also was choking up, trying to control my emotions as tears also filled my eyes.

As other bodies were being taken from the vehicle and their identities determined, we learned this was a minibus carrying Tigrayan passengers to their homes. Each of us felt a connection to those who died. The man called these his children, the young girl, her brothers, and the woman, spoke to them from her heart although I don’t know what she said as I don’t understand the language. The emotions came from first seeing these bodies, now without life, as fellow human beings or like their own relatives, before seeing them as anything else. At the end of the day, this is who we are.

All our hearts were torn apart by the loss of these precious fellow Ethiopians as well as the sadness we feel for their families. What lessons can we learn from this now as we face this looming threat of Covid-19? Let us come together at such a time as this as human beings, not as people divided by ethnicity or other differences.

Can we now, take action to live out the “I’m Human” idea with an addition, which would be a commitment to help our neighbors near and far, those who are like us and those who are unlike us, especially during this crisis?

This is one more question for all of us to think about:

Is God shaking us up so we might become a people, restored to God and his greater purposes for our lives, the lives of others and this land? Can this crisis be a call to find higher ground as a united people and as a united nation as we seek to live out these principles? I am ready; are you?

May God protect and guide us and may w

Dear Fellow Ethiopian,

Like other people throughout the world, I am deeply concerned about the rapid spread of the coronavirus (Covid-19), which has drastically altered life outside of Ethiopia and now poses an increasing threat to the people of our nation, the Horn of Africa, Africa and beyond.

My heartfelt sympathy goes to those who have lost family members, as well as to those whose way of life has been made so difficult. Right now, I am ready to join together with those attempting to serve, protect lives and help to find solutions and ways to treat Covid-19 and to prevent as many as possible from being exposed to it. These attempts have called for life-altering changes now affecting the lives, social and business networks, education, movement, employment, and the access to goods and services of people all over the world. So far, Ethiopia has been spared some of the effects; yet, we must be vigilant and prepare as best we can to deal with this possible crisis, not only for ourselves, but also for others.

The concern for the wellbeing of all people, regardless of our differences, has been a core principle of the Solidarity Movement for a New Ethiopia (SMNE) since its formation. We believe that the value and dignity of every human being comes from God, our Creator, and that we will be held accountable, under God, for how we treat or care for others. 

The SMNE is grounded on the responsibility of human beings to uphold the rights and dignity of others above ethnicity, nationality, religion, race, gender, age, disability or any other differences, because we are all created equal. From this principle, we are to likewise, care about others, not only because it is right, but also because no one is free until all are free. When we knowingly withhold freedom, justice and rights to others, we undermine the sustainability of our own. 

As a nation, we have experienced the fallout from over-emphasizing ethnicity above our shared humanity for the last three decades of ethnic federalism government, creating a more difficult transition to an inclusive society. In fact, we have focused on our points of difference to the degree it has destabilized our society, causing divisions and conflict in many places. It led to our recent launch of the “I’m Human” movement in an effort to better appreciate the common bond of our mutual humanity—despite our differences and even when we disagree.

This has been made especially more clear with the emergence of this deadly virus. Covid-19 targets humans, without regard to ethnicity, language or other differences we allow to divide us. As people scramble to find ways to confront this threat, we may discover that our ethnic differences become less important and that our shared efforts among our diverse people, become more important and more effective. 

As we all witness the impact of Covid-19 around the world, it calls for an effort to prepare in advance as best we can. We do not yet know the degree of threat we face here in Ethiopia, but we should do our best to prepare in order to protect the lives of our people.

We also must focus on how our efforts to protect the health of Ethiopians may create problems in other sectors of society like impeding our economy, overwhelming an already inadequate healthcare and sanitation system, closing our educational facilities leaving students without an education and many other areas of life where the life-saving actions negatively affect other valued services and systems; although, in the long-run, it might speed up areas where development is sorely needed.

Currently, our weak or non-existent health care system should be immediately evaluated and upgraded, as best we are able, to deal with such a crisis should it develop here. This is why we all must be thinking of ways to help on many levels.

The federal government has already taken some strong steps such as closing the schools, closing the borders, cancelling flights, cancelling larger events, providing information on best hygiene and sanitation practices, and encouraging people to avoid large crowds. These efforts are good; however, as we see what is happening in other countries, we realize there is much more to do to provide better protection and to look for effective medical treatment or prevention. It cannot only be the work of the federal government, but should also involve the regional and local governments as well as many different people, organizations, groups and neighbors in different sectors of our society, all working at the same time, sometimes alongside of each other, for the common good. Some groups will be required to do more, such as our medical providers, health care workers and researchers. Other sectors of society could be highly impacted as well.

Knowing the impact on the economy, other public and private institutions and on individuals, families and communities could be so severe, we should all be coming up with creative ideas of how to help each other. This is a critical time to reach out to our neighbors. Human relationships will be extremely important.

This is also a time when many will call out to God for His help and protection, confessing our individual or collective wrongs, admitting our animosity, ego or lack of love towards others and asking Him to heal our people and our land, starting with each of us. 

The “I’m Human” movement leadership will be ready to play a role to contribute to the wellbeing of all Ethiopians, encouraging a new added commitment. As such, we are willing to contribute our share and encourage others to do the same. We intend to develop and define what this means in practice in the coming days. Until then, we ask all others to do the same. We cannot wait until it is too late, but must prepare for difficulties ahead.

Covid-19 makes ethnic differences fade into the background, especially as we are awakened to the humanity of each other. When we see the grief of those who have lost a loved one, do our hearts have compassion based on understanding their grief, because we are also human?

On March 7, 2020, as I traveled from Debre Berhan to Addis Ababa, I witnessed a terrible tragedy of a minibus, carrying fourteen young passengers and a driver in his twenties. The minibus collided with a large truck and the driver of the minibus plus twelve passengers were killed.

As we stopped, along with many others, I witnessed the intense weeping and crying out of the people who did not know the victims, but could easily identify with the tragic loss of these young lives, also knowing the impact it would have on their families, friends and communities. No one knew the ethnicities, religions, backgrounds, talents, gifts or struggles of these young people. It did not matter. The sadness they felt was for these lives that were taken so quickly from them.   

People surrounded the bodies of four of the dead, still lying on the ground. I was among them. An older man was holding his head with both hands, crying out in Amharic as he wept, “My children, my children, why did this happen to you?” A few feet from him was a young girl, about ten years old, overwhelmed by what she was witnessing. She cried out as she held both her arms close to her chest, saying, “My brothers, I don’t know what to do.” Across from her was a middle-aged lady, holding her chin as she stared at the bodies with great tears rolling down her cheeks as she was crying out in Afaan-Oromo. The grief unified all of these people who were standing there, including me, as I also was choking up, trying to control my emotions as tears also filled my eyes.

As other bodies were being taken from the vehicle and their identities determined, we learned this was a minibus carrying Tigrayan passengers to their homes. Each of us felt a connection to those who died. The man called these his children, the young girl, her brothers, and the woman, spoke to them from her heart although I don’t know what she said as I don’t understand the language. The emotions came from first seeing these bodies, now without life, as fellow human beings or like their own relatives, before seeing them as anything else. At the end of the day, this is who we are.

All our hearts were torn apart by the loss of these precious fellow Ethiopians as well as the sadness we feel for their families. What lessons can we learn from this now as we face this looming threat of Covid-19? Let us come together at such a time as this as human beings, not as people divided by ethnicity or other differences.

Can we now, take action to live out the “I’m Human” idea with an addition, which would be a commitment to help our neighbors near and far, those who are like us and those who are unlike us, especially during this crisis?

This is one more question for all of us to think about:

Is God shaking us up so we might become a people, restored to God and his greater purposes for our lives, the lives of others and this land? Can this crisis be a call to find higher ground as a united people and as a united nation as we seek to live out these principles? I am ready; are you?

May God protect and guide us and may we listen and follow! 

Sincerely yours,

Obang Metho,

Executive Director of SMNE

Addis Ababa, Ethiopia

e listen and follow! 

Sincerely yours,

Obang Metho,

Executive Director of SMNE

Addis Ababa, Ethiopia

  ግልጽ ደብዳቤ ለኢንጅነር ታከለ ኡማ የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ምክትል ከንቲባ

          ክቡርነትዎ፤ በአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ከተሾሙ ጊዜ ጀምሮ በከተማዋ የተጠራቀመውን ማህበራዊ ኢኮኖሚያዊና የመልካም አስተዳደር ችግሮች ለመቅረፍ እያደረጉት ያሉትን አርአያነት ያለው ተግባር በከፍተኛ አድናቆት ነው የምንመለከተው። ይኸን አበረታች ጅምር ዳር ለማድረስ እኛም እንደ ከተማዋ ነዋሪና ባለሙያ የበኩላችንን ማድረግ አለብን ብለን እናምናለን።
ክቡር ከንቲባ፤ የኮሮና ቫይረስ (ኮቪድ 19) ዓለም አቀፍ ወረርሽኝ በኢትዮጵያ መከሰቱ ከተሰማ ወዲህ መንግስት ሥርጭቱን ለመግታት የሚያስችል መጠነ ሰፊ ጥረቶችን በማድረግ ላይ መሆኑን የሥራው አካል በመሆናችን በቅርብ የምናውቀው ነው፡፡
ለክቡርነትዎ ይኸን ግልፅ ደብዳቤ ለመፃፍ የተነሳንበት ዋናው ምክንያትም ይኸው ከቅን ሀሳብ፣ የሙያ ግዴታ፣ ወቅቱ የሚጠይቀውን ቆራጥ አመራር አስፈላጊነትና በእከክልኝ ልከክልህ መሸፋፈን በሕዝባችን ላይ የሚያስከትለውን ችግር ግምት ውስጥ በመክተት፣ እንደዚህ ቀደሙ በፍርሀት ዝም ማለት ስላልቻልን፣ የራሳችንን ህይወት አደጋ ላይ ጥለን፣ ህብረተሰቡን ለማዳን መሆኑ እንዲታወቅ እንፈልጋለን፡፡ እርስዎም ከዚህ በመነሳት ሀገርና ህዝብ የጣለብዎትን አደራ እንደሚወጡ በሚገባ እናምናለን፡፡
ክቡርነትዎ፤ እኛ የጤና ባለሙያዎች በአያሌው ያሳሰበን ይኸን ወረርሽኝ በበላይነት ለመምራት ከባድ ኃላፊነት ከተጣለባቸው ተቋማት ግንባር ቀደሙ የሆነው የአዲስ አበባ ከተማ ጤና ቢሮ፣ በአቅም ማነስና በብልሹ አሠራር ችግሮች የተተበተበ መሆኑ ነው። በዚህ ምክንያት ቢሮው በዚህ ወቅት ይህን ከባድ ኃላፊነት እንደምን ይወጣል የሚለው በብርቱ አሳስቦናል፡፡
እርግጥ ነው፤ ክቡርነትዎ ወደ ኃላፊነት ከመጡ በኋላ የጤና ቢሮ ቁልፍ አመራሮችን ሹም ሽር አድርገዋል። ነገር ግን በአሁን ሰዓት የመጣብንን ከባድ የወረርሽኝ አደጋ ለማሸነፍ አሁን እየተወሰዱ ካሉ ተስፋ ሰጪ እርምጃዎች በተጨማሪ፣ የአዲስ አበባ ጤና ቢሮ አደረጃጀትና የሰው ኃይል ዝግጁነትን መፈተሽ በሚከተሉት ምክንያቶች ወሳኝ ነው ብለን እናምናለን፡፡
1ኛ. ነርስ የጤና ኤክስቴንሽን ባለሙያዎች፣ በዚህ አስፈላጊ ወቅት የት ነው ያሉት?
በዓለም አቀፍ ደረጃ በዚህ ሰዓት ከፍተኛ የጤና ባለሙያዎች እጥረት ማጋጠሙ እሙን ነው፡፡  በሀገራችን ክቡር ጠቅላይ ሚኒስትር ዶ/ር ዐቢይ፣ በትምህርትና በጡረታ ላይ ያሉትን የጤና ባለሙያዎች ጨምሮ በተጠንቀቅ ለሀገር ግዳጅ ተዘጋጅታችሁ ተጠባበቁ ሲሉ ጥሪ አስተላልፈዋል፡፡ ሆኖም የአዲስ አበባ የጤና ቢሮ፣ ከደሀ ማህበረሰባችን በሚሰበሰብ ቀረጥ ደሞዝ ተከፍሏቸው የሚሰሩትን ነርስ የጤና ኤክስቴንሽን ባለሙያዎች ወደ ሥራ ማስገባት አለመቻሉ፣ እንደ ባለሙያም ሆነ እንደ ዜጋ እያየን ቸል ማለት የሙያ ሥነ ምግባራችን የሚፈቅድልን አይደለም፡፡
በአዲስ አበባ ደረጃ በሽታን አስቀድሞ መከላከልን ቅድሚያ የሚሰጠው የጤና ፖሊሲያችንን መሠረት በማድረግ፣ ለ500 አባወራ ቤተሰብ አንድ ነርስ የጤና ኤክስቴንሽን ተመድቦ፣ የቤተሰቡን አጠቃላይ የጤና ሁኔታ እንዲከታተል መደረጉና  ጅምር ላይ አኩሪ ሥራ መሠራቱ ይታወሳል:: ሆኖም ግን ይህን አደረጃጀት በንዑስ የሥራ ዘርፍም፣ በቅርቡም በዳይሬክተር ደረጃ የሚመሩት አካላት፣ በሸፍጥ የጤና ኤክስቴንሽን ክፍልን መምራት ከጀመሩበት ሰዓት ጀምሮ፣ ሥራውን በተገቢው ደረጃ ከፊደራል ጤና ሚኒስቴርና አጋር ድርጅቶች የሚደረጉትን ድጋፍና ግብዓቶች በአግባቡ ተጠቅሞ ሥራ እንዳይሰራ በማድረጋቸው በዚህ አስቸጋሪ ወቅት የነርስ የጤና ኤክስቴንሽን ባለሞያ (የቤተሰብ የጤና ቡድን) በየቤቱ በር አንኳኩተው የማስተማር፤ የመለየት ብሎም የመከላከል ሥራቸውን  በአግባቡ እንዳይወጡ ሆኗል፡፡ ስለሆነም በዚህ ወቅት ለአዲስ አበባ ነዋሪዎች የተመደበ ነርስ (የቤተሰብ የጤና ቡድን) ካየናቸው፤ ካነጋገርናቸውና ካወያየናቸው ስንት ጊዜ እንደሆነ፣ እርስዎ ከታች ያለውን ህዝብ እንዲያነጋግሩና ሃቁን እንዲረዱት እንጠይቃለን::
በከተማ ጤና ቢሮ ደረጃ ይኸን ሥራ የሚመራው ዘርፍ፣ ለሥራው የሚያስፈልገውን ግብዓትና ተልዕኮ ሰጥቶ የማሰማራት ውስንነቶች የተነሳ ህዝቡ የሚገባውንና መብቱ የሆነውን አገልግሎት እንዳያገኝ አድርጎታል፡፡ የቢሮው ከፍተኛ አመራር ይህ ሥራ ያለበትን ክፍተት ተረድቶ የማስተካከያ እርምጃ እንዲወስድ በተለያየ ወቅት ችግሮቹን ያመላከትን ቢሆንም፣ በማናውቀው ምክንያት ተገቢው የማስተካከያ እርምጃ አልተወሰደም፡፡
2ኛ. የኮሮና ቫይረስ ወረርሽኝን በመከላከል ረገድ በከተማችን በዋናነት የሚመለከተው  የህብረተሰብ ጤና አደጋዎች ቁጥጥር ተቋም የት ገባ?
ማንኛውም ተላላፊና ተላላፊ ያልሆኑ ድንገተኛ የጤና አደጋዎች፣ በዓለም ደረጃና በየትኛውም ሀገራት ከመከሰታቸው በፊትና ከተከሰቱ በኋላ፣ በቀጥታ ሥራውን ወስደው የሚሰሩ የሚመለከታቸው አካላት አሉ:: ለምሳሌ የዓለም ጤና ድርጅት፣ በዚህን ወቅት የኮሮና ወረርሽኝን በዓለም ደረጃ በመምራትና ሥራዎችን በማስተባበር ላይ የሚገኝ ተቋም ነው::  በአሜሪካ፤ በቻይና፤ በአውሮፓ፤ በአፍሪካ  እንዲሁም በሌሎች ሀገራት ይኸንን የሚመራ ተቋም  ሲዲሲ (የበሽታ መከላከልና መቆጣጠር ማዕከል) ይባላል፡፡ ወደ ሀገራችን ስንመጣ፣ ይህ ዓለም አቀፋዊ የአሠራር ሂደትን ተከትሎ፣ በፌደራልና በክልሎች (አማራ፤ኦሮምያ፤ ትግራይ..) የህብረተሰብ ጤና ኢንስቲትዩት ተቋቁሞ፣ ለህብረተሰቡ እስከ ታች ድረስ የመረጃ ፍሰቱንና የሥራ ሂደቱን እያቀላጠፈ፤ እየመራና እያስተባበረ እንዳለ ይታወቃል:: ሆኖም ግን የአለም  የዲፕሎማቶች መቀመጫ፣  የአፍሪካ መዲና እና  መግቢያ በር የሆነችው ከተማችን አዲስ አበባ ሆን ተብሎ ይኸ ተቋም እንዳይኖራት ተደርጓል፡፡
ከተማችን እንደ ኮሮና ላሉ ወረርሽኞች ተጋላጭነትዋ ከፍተኛ ይሆናል በሚል ታሳቢ ተደርጎ ከሌሎቹ የሀገራችን ክልሎች በተለየ  ለአፍሪካዊያን ብሎም ለዓለም ሞዴል በሚሆን መንገድ  የአዲስ አበባ የህብረተሰብ ጤና ኢንስቲትዩት የማuuሚያ ረቂቅ አዋጅ ተዘጋጅቶ፣ ቀደም ሲል ለነበረው የአስተዳደሩ ካቢኔ እንደቀረበ ይታወሳል፡፡ ራሱን ችሎ እንዲደራጅ ብዙ ከተራመደ በኋላ የጨነገፈው በቢሮው ውስጥ ተደራጅተው የተሰገሰጉ፤ ወረርሽኝን እንደ አንድ የገቢ ምንጭ የሚቆጥሩ አካላት፤ ይህ አደረጃጀት ከእኛ እጅ ከወጣ ጥቅማችን ይቀርብናል ከሚል የዘቀጠ አስተሳሰብ በመነሳት በሰሩት ደባ ነው። ይኸ ተቋም ራሱን ችሎ ተደራጅቶ ቢሆን ኖሮ፣ እንዲህ እንደ ኮሮና አይነት ወረርሽኝ ሲከሰት ፈጣን ምላሽ ለመስጠት ትልቅ አቅም መሆን በቻለ  ነበር። ይህንን ማረጋገጥ ይችሉ ዘንድ በእርስዎ ጽ/ቤት የተቋሙን ማቋቋሚያ ሰነድ አስወጥተው ሊያዩት እንደሚችሉ እናስታውሳለን:: በዚህም አጋጣሚ መልካም ፈቃድዎ ከሆነ፣  ከተማዋ የሚገባትን የተደራጀና የተቀናጀ ብሎም ራሱን የቻለ የህብረተሰብ ጤና ኢንስቲትዩት እንዲያቋቁሙልን እንጠይቃለን፡፡
በተጨማሪም፤ በተለያየ ወቅት የተከሰቱት ወረርሽኞች (ለምሳሌ አተት)ላይ በተግባር ተፈትኖ፣ ውጤታማ የሆነና ልምድ ያለውን የድንገተኛ የህብረተሰብ ጤና አደጋዎች፣ እስከ ወረዳ የሚወርደውን መዋቅር፣ ለህዝብ ግድ በሌላቸው ሰዎች ምክንያት፣ ሆን ብለው በወረዳ ብሎም በክፍለ ከተማ ደረጃ አደረጃጀቱን ወደ ራሳቸው የሚመሩት ክፍል ስር በመውሰድ፣ ትኩረት ተነፍጎት እንዲዳከም ተደርጎ፣ ወረርሽኝ በመከላከልና በመቆጣጠር ልምድ ያካበተውን ባለሙያ እንዲበተን አድርገውታል፡፡ ይህም ድርጊት የሚያስከትለውን የህብረተሰብ ጤና አደጋ ቀድመው የተረዱት እነዚህ  ባለሙያዎቹ፣ እስከ ጤና ጥበቃ ሚኒስቴር ድረስ ሄደው በአስቸኳይ ይህ ችግር እንዲስተካከል በጠየቁት መሠረት፣ በወቅቱ የነበሩት የጤና ሚኒስትር የተቋሙ መታጠፍ አደጋ እንዳለው ተገንዝበው፣ የእርምት እርምጃ እንዲወሰድ ደብዳቤ የጻፉ ቢሆንም፣ በተገቢውና በሚገባው መንገድ  ሳይስተካከል፣ ልምድ ያለው ሠራተኛ እንደተበተነ ቀርቷል፡፡  
አሁን በዚህ የኮሮና ወረርሽኝ ወቅት በቀጥታ ሥራውን ተረክቦ መሥራት፤ ማስተባበርና ማቀናጀት ብሎም መምራት የነበረበት ይህ አደረጃጀት በመዳከሙ፣ ሥራዎች በየአካባቢው በተቀናጀና በተሰናሰለ ሁኔታ  እንዳይካሄዱ እየሆነ ነው:: ከብዙ በጥቂቱ ቤት ለቤት የበሽታውን ምልክት የሚያሳዩ ሰዎችን አስሶ የማግኘትና (active surevilance) ተጠርጣሪውን ከህብረተሰቡ የመለየት ሥራ እየተሰራ አይደለም:: በሌሎች ዓለማት እንደምናየው የቤት ለቤት የሙቀት መለካትና በተለያዩ ቦታዎች  የሙቀት ልየታ ጣቢያዎችን በማቋቋም ሥራ አለመሰራቱ የሚታይ ሀቅ ነው፡፡
በየወረዳው የበለጠ ተጋላጭ ቦታዎች (Vulnerability assessment and risk mapping) ተለይተው የመከላከል ሥራ ሲከናወንም አይስተዋልም፡፡ ለምሳሌ ለዚህ ወረርሽኝ ተጋላጭ ከሚያደርጉ ምክንያቶች አንዱ የህብረተሰብ በአንድነት ተከማችቶ የሚገኙባቸው ቦታዎች እንደ ኮንዶሚኒየምና የተጠጋጉ የመኖርያ ቤቶች እንዲሁም የንጹህ ውሀ እጥረት ያለባቸው ቦታዎች ከብዙ በጥቂቱ እንደሆኑ ቢታወቅም፣ እስከ ዛሬ ድረስ በግልጽ በሰነድ በተደገፈ መሠረት ለዚህ ወረርሽኝ የበለጥ ተጋላጭ የሆኑ ቦታዎችና የመከላከያ መንገዶች  (ለምሳሌ የውሃ እጥረት ያለባቸው ቦታዎች ላይ በቦቴ ውሃ እንዲቀርብ የማስተባበር ስራ ሲሰራ አይታይም) ተለይተው ተገቢው ሥራ አለመከናወኑ የዚህ ተቋም እንዲዳከም መደረግ አንድ መገለጫ ነው፡፡
በተጨማሪም በእግር ኳስ ደጋፊዎችና ከተለያየ የህብረተሰብ ክፍል የተውጣጡ የበጎ ፍቃድ አገልጋዮች በሚገርም ሁኔታ የሚያሳዩትን ተነሳሽነትና በጎ ተግባር አቀናጅቶና በሙያ ደረጃ ያለሙለትን የበሽታ መከላከል ጥረታቸውን አስተባብሮና አቀናጅቶ ሃሳባቸው ከግብ እንዲደርስ የሚመራው ተቋምና ተገቢው ባለሙያ ባለመኖሩ ወይም ስራው ባለመስራቱ ምክንያት በጎ ፍቃደኞቹ በገባቸው ልክ የሰሩት ስራ እራሳቸውን ብሎም ህብረተሰቡን ለበሽታው የመጋለጥ አደጋ ውስጥ እንዳይከት ሥጋት አለን:: ይህንን ስንል የበጎ ፍቃድ አምባሳደሮቻችን ጥረትና ተነሳሽነት ተገቢው ዋጋ የሚሰጠው መሆኑን ሳንዘነጋ፣ ለወደፊቱ ለሚደረጉ ሥራዎች ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ቢታከልበት፣ የበለጠ ወደ ጋራ ግባችን ያደርሰናል ከሚል አለማቀፋዊ አስተሳሰብ ተነስተን ነው፡፡
በሀገራችን ውስጥ ያሉ ክልሎችና የድሬደዋ የከተማ አስተዳደር የየራሳቸው የሆነ የአስቸኳይ ጊዜ ስልክ (Hote line) ያላቸው ሲሆን ይህን ማድረጋቸው በክልላቸው የሚከሰቱ የበሽታ የመጋለጥ ጥርጣሬዎችንና ጥቆማዎችን በአፋጣኝ ለጥሪው መልስ ለመስጠትና የበሽታውን መስፋፋት በጊዜ ለማቋረጥ እንዲያስችላቸው ነው፡፡ ከሁሉም ክልሎች የአዲስ አበባ ጤና ቢሮ ብቻ የራሱ የሆነ የአስቸኳይ  ጥሪ ስልክ የሌለውና በዚህም ምክንያት በአሁኑ ሰዓት እንደሚታየው የክልሉን በሽታ የመለየት ሥራ በራስ አቅም መሥራት አለመቻል፣ በፌደራሉ የስልክ መስመር ላይ የተደራሽነት ችግር እንዲባባስ አስተዋጽኦ እያበረከተ ነው::
ክቡርነትዎ፤ አሁን በዚህ ሰዓት በጠረጴዛዎ ላይ ይህንን በሽታ ተጋላጭ የሆኑ ማህበረሰቦች፣ አካባቢዎች፣ በሽታን ለመከላከል የሚያስፈልጉ ግብአቶች የሰው ኃይልንና መፍትሄዎችን ጨምሮ የትና መቼ እንዴት የሚሉት  የከተማችን የኮሮና ወረርሽኝ መከላከልና መቆጣጠር ዝርዝር አቅድ አግኝተዋል ወይ? በዓለም አቀፍ ስታንዳርድ መሠረት የተገመተ ለበሽታው ሊጋለጡ የሚችሉ የማህበረሰብ ክፍሎች ቁጥርና እነሱን የምናስተናግድበት የለይቶ ማቆያ ሥፍራዎች፣ የአልጋ ብዛት፣ በተለይ ህሙማንን የምንታደግበት ቬንትሌተር በምን ያህል ደረጃ አይነትና ጥራት ተዘጋጅተው በተጠንቀቅ ላይ እንዳሉ የሚያሳይ ሰነድ አልዎት ወይ?
በአጠቃላይ ሲታይ በአሁኑ ሰዓት ከወረርሽኝ ጋር የተያያዙ ቴክኒካል ሥራዎች እየተሰሩ ያሉት በፌዴራል ጤና ሚኒስቴርና በኢትዮጵያ የህብረተሰብ ጤና ኢንስቲትዩት ሙያተኞች ነው:: በከተማ ደረጃ በዚህ ተቋም መሰራት ያለበትን ሥራ ሙሉ በሙሉ በተደራቢነት እየሰሩ ያሉት እነዚህ አካላት ናቸው፡፡ ይህ ተክቶ መስራት  በሽታው በአገራችን በከፍተኛ ደረጃ እየተሰራጨ ከሄደ ቀጣይነት የሌለው በመሆኑ  ይህንን ተቋም ማጠናከርና  በተገቢው ሁኔታ ራሱን ችሎ ወደ ሥራ በአስቸኳይ ማስገባት፣ በተለይ በዚህ ወቅት በይደር የሚተው ተግባር መሆን የለበትም፡፡
3ኛ.ቢሮው በኪራይ ሰብሳቢነት የተተበተበ መሆኑ፣
የአዲስ አበባ ጤና ቢሮ ረዘም ካለ ጊዜ ጀምሮ በጥቅም ተሳስረው የራሳቸውን ኔትወርክ በዘረጉ፣ በሙስና እና ብልሹ አሰራር በደረጁ ግለሰቦች የተሞላ ነው፡፡ በዚህም ምክንያት በኮሮና ወረርሽኝ ህዝብ ከባድ ሥጋት ውስጥ በወደቀበት በዚህ አስቸጋሪ ወቅት፣ የጤና ቢሮው፣ የሌብነት ኔትወርክ የራሱን ጥቅም ለማስጠበቅ መሯሯጥ የዕለት ስራው ሆኗል።
ለአብነት ያህል እንደ ሀገር ለዚህ በሽታ የሚውል የገንዘብ እርዳታ በአንድ ቋት ውስጥ ብቻ እንዲሰበሰብ የወጣ አቅጣጫ የወረደ ቢሆንም፣ ይህ ቡድን ግን በስሩ ያሉትን መንግስታዊ ያልሆኑ በጤና ላይ የሚሰሩ ድርጅቶች (NGO) ፕሮግራማቸውን አጥፈው፣ ለኮሮና ቫይረስ ወረርሽኝ ገንዘባቸውን ገቢ እንዲያደርጉ አዟል፡፡ ይህ በመሠረቱ በአስተሳሰብ ደረጃ ተገቢ ነው፤አይደለም የሚለውን ትተን በተለምዶ ከዚህ በፊት በተለያየ ጊዜ በከተማችን በተከሰቱ ወረርሽኞች እንዲህ ዓይነት ተመሳሳይ ትዕዛዝ እየተላለፈ፣ በዚሁ አካል ገንዘቡ ለታሰበለት ዓላማ አለመዋሉን መታዘብ ችለናል (በተደጋጋሚ ተከስቶ የነበረ የአተት ወረርሽኝን መጥቀሱ ብቻ በቂ ነዉ)፡፡
ክቡር ከንቲባ ሆይ፤ ከዚህ ቀደም በተከሰቱ ወረርሽኞች፣ በጤና ተuማት ወረርሽኙን በመከላከልና በማከም ለተሳተፉ ባለሙያዎች የትርፍ ሰዓት ክፍያዎች ማስፈጸሚያ የተበጀተውን በጀት በማን አለብኝነትና በኔትወርክ ትስስር ቡድናቸው በመጥቀም፣ ገንዘቡን ለግል ጥቅማቸው በማዋላቸው ተገቢውን ሥራ ሰርተው ክፍያ ባላገኙ ሠራተኞች ዘንድ ከፍተኛ ቅሬታና አለመተማመን መፍጠሩ ይታወቃል፡፡
ይኸም ጉዳይ የሚመለከተው ሠራተኛ፣ ኮሚቴ አዋቅሮ፣ እስከ ጤና ጥበቃ ሚኒስቴርና ከንቲባ ጽ/ቤት ድረስ ቅሬታ ማቅረቡ ይታወሳል፡፡ ይህንን የፈጠረው አመራር፣ አሁንም በቦታው ላይ የበለጠ ተደራጅቶ የሚገኝ በመሆኑ በቀጣይ በዚህ ወረርሽኝ ላይ የባለሙያውን ሙሉ እምነትና የአመራር ተቀባይነት አግኝቶ ለመምራትና ለማስተባበር የሞራል ብቃት የለውም:: ስለዚህም እንዲህ ዓይነቱ ዓይን ያወጣ የሙስናና ብልሹ አሠራር እንዳይደገምና በወረርሽኝ መከላከል ሥራ ላይ ተጽእኖ እንዳያሳድር፣ እስከ ዛሬ ያልተነካውንና ከሥር ተሰግስጎ የሚገኘውን የሌብነት ኔትወርክ መበጣጠስና ብልሹ አመራሮችን ማስወገድ፣ ወረርሽኙን የመከላከል አንዱ አካል ተደርጎ መወሰድ አለበት ብለን እናምናለን፡፡ በዚህ አጋጣሚ በአሁኑ ሰዓት በአገራችን ያጋጠመንን የኮሮና ወረርሽኝ፣ ከህዝባችን ጋር በመሆን እስከ ህይወት መስዋዕትነት ድረስ በመክፈል በነፃ ለማገልገል ያለንን ቁርጠኝነትና ተነሳሽነት ለማረጋገጥ እንወዳለን፡፡
4ኛ. የጤናው ሴክተር አመራር እውነታ፣
ክቡር ከንቲባ፤ የኮሮና ወረርሽኝን ለመከላከል በዋነኝነት የሚመለከታቸው በአዲስ አበባ ጤና ቢሮው ሁለት ዳይሬክቶሬቶች አሉ። እነሱም የጤና ማበልጸግና በሽታ መከላከል ዳይሬክቶሬትና የህብረተሰብ ጤና ምርምርና ድንገተኛ አደጋዎች ዳይሬክቶሬት ይባላሉ። እነዚህ ሁለት ቦታዎች እንደተለመደው እስከ አሁን በከተማችን እንዲሁም በሴክተራችን እንደምናየውና እንደምንታዘበው፣ አቀናጅቶና አደራጅቶ የመምራት ችግር እንዳለ ይታወቃል:: በተለይ ደግሞ በዚህ ወሳኝ ወቅት ከአቅም በታች በሆነ የአመራር ሁኔታ እንዲጓዙ መፍቀድ እስከ ዛሬም ድረስ ዋጋ አስከፍሎናል፤ ለወደፊቱም ከፍተኛ ዋጋ እንዳያስከፍለን የእርምት እርምጃ እንዲወሰድ እንጠይቃለን፡፡  
በተጨማሪም፣ በአስሩም ክፍለ ከተሞችና ወረዳዎች፣ የጤና ጽ/ቤቶች ኃላፊ ሆነው እያገለገሉ ያሉ አንዳንድ አመራሮች፣ ከጤናው ሴክተር ጋር ግንኙነት የሌለው ሙያ ያላቸው በመሆኑ  በዚህ ፈታኝ ወቅት ይህን ወረርሽኝ ለመምራት አሉታዊ ተጽዕኖ ብቻ ሳይሆን ከፍተኛ ዋጋ ስለሚያስከፍሉ፣ የሠራተኛውን ቅሬታ በመፍታት ማስተካከያ እርምጃ መወሰድ አለበት ብለን እናምናለን፡፡
ከቻይና ተሞክሮ እንደምናየው፤ ወረርሽኙ በተከሰተበት ሁቤ ግዛት ላይ የአመራር ማስተካከል እርምጃ በመወሰዱ የተነሳ በአሁኑ ሰዓት በሽታውን ሙሉ በሙሉ ሊባል በሚችል ደረጃ መቆጣጠር የቻሉበት ሁኔታ ተፈጥሯል:: ስለሆነም ሁሉም አደረጃጀት ተፈትሾ በጤና ሙያ ብቻ ሳይሆን በሥነምግባር ታማኝነት ያተረፉና ወረርሽኝን መምራት የሚያስችል የትምህርት ዝግጅትና ልምድ ያላቸው አመራሮች ወደፊት ማምጣት በበሽታው የሚመጣውን አደጋ ለመቀልበስ አማራጭ የሌለው መንገድ መሆኑን አጥብቀን እንመክራለን፡፡ ይኸንን ማድረግም ከሀገር ወዳድና ለህዝብ አለኝታ ከሆነ መሪ የሚጠበቅ ነው፡፡  
በአጠቃላይ ስናየው አሁን ያለው ክፍተት የመጣው በሀገራችን ብሎም በከተማችን የተጀመረው ሪፎርም ገና ጅምር በመሆኑና ዳር ለማድረስ ጊዜ ስለሚጠይቅ መሆኑን እንረዳለን:: በዚህ አጋጣሚ በሴክተሩ የተጀመሩ የሪፎርም ሥራዎች ከጅምሩ የተጠለፉ በመሆናቸው ሪፎርሙን ማዳን፣ እንደ አንድ ተግባር ተደርጎ እንዲወሰድ እንጠይቃለን፡፡
አሁን በሥራ ላይ የሚገኘው፣ አገራዊ ለውጡ ያልጎበኘው፣ በጥቅም ኔትወርክ የተሳሰረው ቡድን በዚህ ፈታኝ ወቅትም የራሱን ሂሳብ የሚያሰላ፣ የገጠመንን አገራዊ ችግር ከርሱ ጥቅም አንፃር እንደ መልካም አጋጣሚ ለመጠቀም ያሰፈሰፈ መሆኑ ከተማ አስተዳደሩ ኮሮናን ለመከላከል የሚያደርገውን መጠነ ሰፊ ጥረት የሚያመክን ነውና ጉዳዩን በጥንቃቄ በማየትና ተገቢውን ምልከታ በማድረግ፣ የማያዳግም እርምጃ እንዲወሰድ ምክራችንን እንለግሳለን።
ይኸን በማስተካከል የጤና ባለሙያው ለከተማው ህብረተሰብ ቤት ለቤት ድረስ የበሽታ መከላከልና መቆጣጠር አገልግሎቶችን በአጭር ጊዜ ውስጥ ከሌሎች የሚመለከታቸው አካላትና ከህዝባችን ጋር በጋራ በመሆን የሚታይና ተጨባጭ የሆነ ሥራ እንድናደርስ ያስችለናል፡፡
መልካሙን ሁሉ ለከተማችን፣ ለሀገራችን ብሎም ለአለማችን ህዝብ እንመኛለን!
(ከተቋርቋሪ የጤና ዘርፍ ሙያተኞች)

  ግብፅና ኮሮና፣ የፍርሀት ድምር

በድሐ መንደሬ
ይኸ ስውር ሌባ፣ ግሽበት ባራቆታት
ድርቅ ባሸማቀቃት
አንበጣ ባሰጋት
‹ዘቅዝቀህ ስቀለው›
‹መጤውን አስወጣው›
መባል ተጀምሮ በተፎከረባት
ያዲስ አለም ማርያም የእንጦጦዋ አዛኝት
የቁስቋሟ ቤዛ የግሸኗ እመቤት
ባለችበት አገር ባለችበት ምድር
የሴትን ልጅ ማገት፣ እናትን ማሸበር
ባገሬ ተሰምቶ
በወንዜ ተስፋፍቶ
ቀን በቀን ሳቃትት
ወጥሮኝ ፍርሀት
ተከትሎኝ ድብርት
ሆነና ነገሩ አንድ ሲሉት ሁለት
ሁለት ሲሉት ሦስት
ተስፋዬ በምለው
ፀሐዬ በምለው
በሕዳሴው ጉዳይ ግብፅ ያዘች ሽለላ
ሕዳሴ አይቀጥልም አይሞላም ብላ
ትራምፕ የሚባልን ደፋር አስከትላ
እንደገና ደግሞ ኮረና መጣና
በድሐ አገሬ ላይ ጉልበቱን አጠና
ይህን ጊዜ ታዲያ
ሲስፋፋ ኮሮና፣ ግብፅ ስትንጣጣ
የናንተን ባላውቅም
ያ ሁሉ ድብርቴ ከልቤ ውስጥ ወጣ
የፍራቴ ድምር ተስፋ ሆኖ መጣ።
ወዲያዉኑ ታየኝ
ያ ያድዋ መንፈስ
ያብቹ መደመር
ወንድማማችነት
ፍጹም መደጋገፍ
ፍጹም መተሳሰብ
ፍጹም መተዛዘን
አንዱ ላንዱ ማሰብ ባገሬ ሲመጣ።

   ቅኝት፡- በታደለ ገድሌ ጸጋየ (ዶ/ ር)
የመጽሐፉ ርዕስ፡- አሰብ፤ ቀይ ባሕርና ወደባችን በዚያን ጊዜ
ደራሲ፡- ዮሐንስ ተፈራ
የአራተኛ ዘመነ ኅትመት፡- 2012 ዓ.ም
መካነ ኅትመት፡- ኦስሎ ኖርዌይ
የገጽ ብዛት፡- 418
የመጽሐፉ ዋጋ፡- 200 ብር


             መጽሐፉ ጥሩ የቋንቋና የቃላት ፍሰት አለው::  የምስጋናና የመግቢያ ትንታኔን ሳይጨምር   18 ምዕራፎችና 418 ገጾች ያሉት ነው፡፡ በምዕራፍ አንድ፡- ከቀይ ባሕር ዳርቻ ላይ ስለምትገኘው የአሰብ ወደብ ገጽታ፣ ስለ አሰብ ባላባቶች፣ ስለ አፋር ሕዝብ፣ ስለ አሁኑ የኢትዮጵያ አፋሮች የክልል ሁኔታ፣ ስለ አፋሮች ጥንተ ታሪክ፣ ስለ አፋሮችና ኢትዮጵያዊነታቸው፣ ደንከል፣ አዳልና አፋር ስለ ሚባሉት ስያሜዎች፣ ስለ አፋሮች የባህል መድኃኒት፣ የባሕር ንግድ በአፋር እንዴት እንደነበር፣ ስለ አልዩ አምባ ምንነት፣ ስለ አፋሮች ብሔር ዘለል ጋብቻ፣ …ይነግረናል፡፡ በሀብትና በሥልጣን ምክንያት በአፋሮች መኻል ልዩነት እንደሌለም ደራሲው ዮሐንስ ያወሳናል፡፡ ግመል ለአፋሮች የበረሃ ጓደኛቸውና መርከባቸው እንደሆነም ያስታውሰናል፡፡ በምዕራፍ ሁለት አሰብ በፌዴሬሽን፤ በአውራጃና በራስ ገዝ አስተዳደር እንዴት ትተዳደር እንደነበር፤ በምዕራፍ አምስትና ስድስት፡- ደራሲው እንዴት ለመጀመሪያና ሁለተኛ ጊዜ ወደ አሰብ እንደሄደ፤ ስለ ሶቪየት ሩሲያ ካምፕ፤ በምዕራፍ ሰባት ስለ አሰብ ከተማ ማኅበራዊ ኑሮ፤ ምዕራፍ ስምንት፡- አሰብ የባሕር በርና ወደብ ሆና ለኢትዮጵያ እንዴት ታገለግል እንደነበር ያስገነዝበናል፡፡
በተጨማሪ በምዕራፍ ዘጠኝ፡- ስለ ሐሌብና ስለ ጢኦ ወደብ፤ በምዕራፍ ዐሥርና አሥራ አንድ፡- ስለ አሰብና የደርግ ፖለቲካ እንዲሁም ስለ መጨረሻው የመፈናቀል ሳምንት፤ በምዕራፍ አሥራ ሁለት፡- ስለ ምጽዋ ኮከብ መርከብ፤ በምዕራፍ አሥራ ሦስት፡- በባሕሩና በወደቡ ላይ ስለተሰማሩ ዋና ዋና ድርጅቶችና መሥሪያ ቤቶች ደራሲው ይነግረናል፡፡ በምዕራፍ አሥራ ዐራት ለዐፋር ሕዝብ የወንጌል ስርጭት እንዴት እንደ ነበር፤ በምዕራፍ አሥራ አምስት፡- ስለ ኢትዮጵያና ኤርትራ አንድነትና ልዩነት፤ የግል ሐሳቡን ሲያቀብለን በተቀሩት ምዕራፎቹ የኤርትራ ተወላጆች በኢትዮጵያ ላይ ስላላቸው አስተሳሰብና በእኛ በኩል መስተካከል ስላለባቸው ስሕተቶችና ስለቀድሞው የአሰብ ነዋሪዎች ማኅበር ይተርክልናል፡፡
የመጽሐፉ አጠቃላይ ጭብጥ  አሰብ  ወደ ዛሬይቱ ኤርትራ ከመጠቃለሏ በፊት የኢትዮጵያ በነበረችበት ጊዜ የኢትዮጵያ መንግሥትና ሕዝብ ለወደቡና ለከተማው እድገት ስላደረጉት አስተዋጽኦና አዘጋጁ በወቅቱ የአሰብ ማኅበራዊና ኢኮኖሚያዊ ግንባታ ውስጥ ስለነበረው ተሳትፎና የወጣትነት ዘመኑን ከሚወደውና ከሚያከብረው የአፋርና የኤርትራ  ማኅበረሰብ ጋር እንዴት እንዳሳለፈ፤ የወደቡ ሥራ አስኪያጆች ጥረት ምን ይመስል እንደነበር ማለፊያ በሆነ አተራረክ ያስቃኘናል፡፡
አቶ ዮሐንስ  የአሰብ ወደብ ሠራተኛ ከነበረበት ከመስከረም ወር 1969 ዓ.ም ጀምሮ በሻዕቢያና በሕወሐት የተባበረ ክንድ አሰብ እስከ ተደመሰሰችበትና እስከ ተፈናቀለበት ግንቦት 1983 ድረስ በዐይኑ ስላየው፤ በጆሮውም ስለሰማውና ልዩ ልዩ የታሪክ መጻሕፍትንና ሰነዶችን አንብቦ ከተረዳው ጭብጥ በመነሣት፣ አሰብ እንዳስፈላጊ ከተማና ወደብ ከመታወቋ በፊት ጥቂት የኢትዮጵያ የአንካላ ጎሳ አፋሮች የሚኖሩባት የበረሀ መንደር እንደነበረች፤ ከ1889 ወዲህ ደግሞ ሐሰን ኢብራሂም የተባለ ያካባቢው ገዥ፣ ከኢጣሊያው ቄስ ጁሴፔ ሳፔቶ ጋር  ባደረገው ስምምነት ሩባቲኖ ለተባለ የኢጣሊያ መርከብ ኩባንያ በ8100 ማሪያ ትሬዛ ገንዘብ አሰብን እንዴት እንደሸጣት፣ ከዚህ ጊዜ ጀምሮ አሰብ ለባብኤል መንደብና ለዐረቢያ ካላት ወሰንተኛነት የተነሣ ጠቃሚ ወደብ እየሆነች ስለመምጣቷ ያስረዳናል፡፡
ዶክተር ያዕቆብ ወልደ ማርያምም ቀደም ሲል “አሰብ የማነች»? በሚል ጽሑፍ ይሄን ጉዳይ ያስነበቡን ሲሆን ደራሲው ግን ሌሎች ምንጮችን በዋቢነት ሲጠቅስ፣ ከጉዳዩ ጋር ቀጥታ ግንኙነት ያለውን ይህን መጽሐፍ በምንጭነት ለምን እንዳልተጠቀመበት ግልጽ አይደለም፡፡ ስለ አሰብ ተጽፈው የምናገኛቸው መጻሕፍት ብዙዎች ሲሆኑ ሁሉንም በተቻለው መጠን አሟጦ ቢጠቀምባቸው ብዙ መረጃዎችን ያጋራን ነበር፡፡ ይህም ሆኖ መጽሐፉ ለሦስተኛ ጊዜ መታተሙ በአንባብያን ዘንድ ተፈላጊ መሆኑንና በታሪክ መረጃነቱ ጠቃሚ ሰነድ እንደሆነ ያመለክታል፡፡ መሬቱን ገለባ ያድርግላቸውና የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር አቶ መለስ ዜናዊ፤ የአሰብ ወደብ ለኢትዮጵያ እንደማይጠቅም በማውሳት «ግመሎቻቸውን (የኤርትራ ሰዎች ለማለት ነው) ውኃ ያጠጡበት፤ አንፈልገውም» ብለው ፌዘኛ ንግግር በተናገሩ ጊዜ መሰሎቻቸው ሲሥቁ፣ በርካታ ብዕረኞች አሰብን አስመልክቶ ጠንካራ የተቃውሞ ጽሑፎችን በግል ጋዜጦችና መጽሔቶች ላይ ያወጡ ነበር፡፡ ምክንያቱም የአሰብ ወደብ ከግመል መጠጫነት ባለፈ በዓለም አቀፍ ወደብነቱ ለኢትዮጵያና ለመላው ዓለም ጭምር የኢኮኖሚና የፖለቲካ ጠቀሜታ ስላለው ነው፡፡ የዚህ ጽሑፍ አቅራቢም  «ትንቅንቅ» በተሰኘ የሥነ ግጥም መድበሉ (1993፤265) አሰብ በኢትዮጵያ መንግሥት የፖለቲካ  ውሳኔና ፊርማ በሔደች ጊዜ ቅሬታውን፡-
«አይኖርም ነበረ አስችሎት አሉላ፤
ያሳደጋት አሰብ ከእጁ ተነጥላ፡፡
በጉልበት ተነጥቃ ያሳደጋት ልጁ፤
አይኖርም ነበረ አሉላ በደጁ፡፡
ከደጋማው ሀገር ማኽዳና ጉሎ፤
የወደብ ግርግር ባለበት ቃተሎ፤
አይፈርምም ነበር አሰብ ትሒድ ብሎ»… በሚል ግጥም ማሳተሙ  ይታወሳል፡፡
በዘመኑም ስለ አሰብም ሆነ ስለ ኤርትራ የሚፅፍም ሆነ የሚናገር ትምክህተኛ፣ የለየለት ጦረኛ፣ ነፍጠኛ፣ ጽልመተኛ፣ ያለፈውን ሥርዓት ናፋቂ፣ ደርግ -ኢሠፓ በሚል በኢሕአዴግ ካድሬዎች የስድብ ውርጅብኝ ይወርድበት ነበር፡፡ አቶ ዮሐንስ ግን ስለ አሰብ  የጻፈው የኢትዮጵያና የኤርትራ ሕዝብ ተለያይቶ መቅረትን አይፈልግምና በአቶ ኢሳይያስ አፈወርቂና በዶክተር ዐቢይ አህመድ መልካም ፈቃድ አሥመራና አዲስ አበባ ላይ ፍቅር ተርፎ በፈሰሰበት ሰዓት ላይ በመሆኑ ይመሰገንበታል እንጂ አይወቀስበትም፡፡ አቶ ዮሐንስ በትጋቱ በአዘጋጀው መጽሐፍ የሚያሳየን ስለ አፋር ሕዝብ ማኅበራዊና ኢኮኖሚያዊ ሕይወቱ፣ ስለተከበረው የባህል ዕሴቱ፣ ስለ ኢትዮጵያዊነቱና ደግነቱ፣ ስለ ቋንቋው፣ ስለ ጋብቻው፣ ስለ ግመሉ፣ ስለ መረጃ ልውውጡ፣ …በአሰብ ከተማ በኢትዮጵያ መንግሥት ተሠርተው ስለነበሩት ዘመናውያን የወደብ ሕንጻዎች፣ ሆስፒታሎች፣ ትምህርት ቤቶች፣ መኖሪያ ቤቶችና አፓርትማዎች፣ በአማንያን ሀብትና ንብረት ስለተገነቡት አብያተ ክርስቲያናት፣ ቤተመስጊዶች፣ ስለ ልዩ ልዩ የመንግሥት መሥሪያ ቤቶች፣ በከተማዋ ውስጥ ይኖሩ ስለነበሩት 40 ሺህ ያህል ዜጎች፣ በከተማዋ ውስጥ ይኖሩ ስለነበሩ ታላላቅ ሰዎችና የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎች፣ ስለ ጓደኞቹ፣ ስለ ግዙፉ ነዳጅ ማጣሪያ… ነው፡፡
ወደቡ በጂኦግራፊያዊ አቀማመጡና ታሪካዊ ሀብትነቱ  የኢትዮጵያ  ቢሆንም አቶ ዮሐንስ ይገባናል የሚል  አቋም አላንጸባረቀም:: በመሠረቱማ የዛሬን አያድርገውና  እንደነ ዓጼ ዐምደ ጽዮን፤ ዓጼ ዘርአ ያዕቆብ፤ እንደነ ዓጼ ወናግ ሰገድ (ልብነ ድንግል)፤ እንደነ ዓፄ ሠርፀ ድንግል፣ እንደነ ዓጼ አድያም ሰገድ ኢያሱ፣ እንደነ ዓጼ ቴዎድሮስ፣ ዓፄ ዮሐንስ… የመሳሰሉ ነገሥታት ከጠረፍ እስከ ጠረፍ እየዘመቱና ከውጭ ወራሪዎች ማለት ከቱርክና ከመሐዲስቶች፣ ከግብጾች፣ ከጣሊያኖች ጋር እየተዋጉ የሀገሪቱን አንድነት አስጠብቀውና እንደነ አዶሊስ፣ ዘይላ፣ ምጽዋ፣ አሰብ፣ ጂቡቲ፣ በርበራና ሐርጌሳ የመሳሰሉ ወደቦቻቸውን አስከብረው ለትውልዱ ቢያስተላልፉም እንደ እንግሊዝ፣ ፈረንሳይና ኢጣሊያ የመሳሰሉ ተኩላዎች በኢትዮጵያውያን ላይ በፈጠሩት የልዩነት መንፈስ ያሁኑ የተፈጥሮ ወደቦቻችንን እንድናጣና ኢትዮጵያን ጨምሮ በኢኮኖሚ የደከሙ ትናንሽ መንግሥታት (ሶማሊያ፣ ጂቡቲ፣ ኤርትራ) እንዲፈጠሩ ተጽዕኖ ፈጥረውብናል፡፡ እናም ቀደም ሲል በመንግሥትነት የማይታወቁትና የኢትዮጵያ አካል የነበሩት ሶማሊያ፣ ጂቡቲና ኤርትራ ሥጋቸው ሳስቶ፣ አጠገባቸው በሚገኝ በውኃ ሀብት ተማምነውና በወደቦቹ በበለጠ መጠቀም ያለብን እኛ ነን ብለው ከኢትዮጵያውያን እህት ወንድሞቻቸው በመለየት የራሳቸውን መንገድ መርጠዋል:: ግን ኢትዮጵያ በመንግሥት አወቃቀሯና በኢኮኖሚ አደረጃጀቷ ልዕለ ኃያል ብትሆን ኖሮ፣  እንኳን የገዛ ልጆቿ ኤርትራ፣ ጂቡቲና ሶማሊያ  ይቅሩና ጐረቤቶቿ ሱዳን፣ ኬንያ፣ ዑጋንዳና ግብጽ አብረንሽ ተዋሕደንሽ እንኑር፣ አብረን እንብላ፣ አብረን እንጠጣ፣ በኅብረት እንደግ ይሏት ነበር፡፡
ስለዚህ በአቶ ዮሐንስ ላይ እንደደረሰው ሰው ከኖረበት፣ ካደገበት፣ እትብቱ ከተቀበረበትና ከሚወደው ቀበሌ በድንገት ውጣ ተብሎ ሲፈናቀል የሚሰማው ስሜት ዘለዓለማዊ እንጂ  በቶሎ ሊረሳ የሚችል ወቅታዊ ጉዳይ አይሆንም፡፡ ዛሬም ቢሆን በመኻል ኢትዮጵያና በሀገሪቱ ጫፍ የሚገኙ የአንዳንድ ክልል ፖለቲከኞችና አክቲቪስቶች የእኛ ክልል በነዳጅ፣ በወርቅ በአልማዝና በተፈጥሮ ሀብት ክምችት የበለጸገ ነውና መጤዎች ውጡልን፣ ከኢትዮጵያ እንገነጠላለን፣ እንደ ወፍ በርረን እንሄዳለን፤ በኢትዮጵያም ውስጥ ስንበደል በብሔራዊ ጭቆና ስንረገጥ ኖረናልና ነፃ መውጣት አለብን እያሉ የሚያስፈራሩት፣ የሚያሟርቱትና ሕዝቡንም የሚያሰቃዩት ኢትዮጵያ በፌዴራሊዝም ሰበብ የኢኮኖሚና የፖለቲካ አቅሟ፤ የደኅንነትና የአንድነት ጉልበቷ የላላ ስለመሰላቸው ነው፡፡     
ድምጻዊው የክብር ዶክተር ጥላሁን ገሠሠ፡-
«ዑዑታ አያስከፋም ሲለዩ ተዋድዶ፤
ከዚህ የበለጠ ከየት ይምጣ መርዶ»
ብሎ እንዳቀነቀነው… በአሁኑ ሰዓት በኖርዌይ ኦስሎ ከተማ የሚኖረው አቶ ዮሐንስ፤ የመንግሥት ሠራተኛ ሆኖ ከኖረባት ከአሰብ ተፈናቅሎና በየመን በኩል  ወደ ሰው አገር ተሰድዶ ለ27 ዓመታት ያህል ቢኖርም፣ የልጅነት ጊዜውን ያሳለፈባት አሰብ በፍጹም ልትረሳው ስላልቻለች የትዝታውን ቅባት ያፈሰሰበትን መጽሐፍ ጽፎ አሰብን እነሆ በረከት ብሎናል:: በደራሲ ዮሐንስ ብዕር በተለይ ከቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴና ከደርግ ዘመነ መንግሥት ወዲህ አሰብ በአምስት ወረዳዎች ተከፋፍላና ራስገዝ ሆና ከመንደርነት ወደ ዘመናዊ ከተማነት እንዴት እንደተለወጠችና እንዳደገች፣ የወደቡና የሠራተኛው ታሪክ፣ የሥራ ኃላፊዎች ትጋት፣ ስለንግድ መርከቦች ማለት ስለ ባልደርዚያ፣ ስለ ግርማዊነታቸው የጦር መርከብ፣ ስለምጽዋ ኮከብ መርከብ፣ ስለ ንጋት፣ ስለ ንግሥተ ሳባ፣ ስለ ላሊበላ፣ ስለ ጣና ሐይቅ፣ ስለ አብዮትና ስለ ነጻነት የኢትዮጵያ መርከቦች፣ በከተማዋ ይኖሩ ስለነበሩ ታላላቅ ሰዎች፣ ንጉሠ ነገሥቱ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴና ሊቀ መንበር መንግሥቱ ኃይለ ማርያም የአሰብ ከተማን በየዘመናቸው ሲጎበኙ የነበረው ፌስታ ምን ይመስል እንደነበር  በፎቶግራፍ ጭምር በተጠናከረ ማስረጃና አይረሴነት ባለው አተራረኩ ያስቃኘናል፡፡ በአጠቃላይ መጽሐፉ በታሪክ ሰነድነት ጭምር የሚፈለግና በምንጭነትም የሚጠቀስ ሲሆን ቀሪውን ይዘት ከመጽሐፉ ማግኘት ይቻላል፡፡

እየጮህኩ ነበር የነቃሁት፡፡ “ሃሎ ሃሎ!..” ጩኸቷ ነቅቼ እንኳን ይሰማኛል፤ “ለምንድን ነው ለእኔ ያልደወልሽልኝ? ወንድሜን አፍነሽ ልትገይው ነው?” አባባሏ ከነቃሁ በኋላም እንኳን ይሰማኛል፡፡ ቁጣዋ የሚያስበረግግ ነው፡፡ “ለምን? ለምን….?” የመረረ ጥያቄዋ ያስጨንቃል፡፡ እንዴት ግን? ቢቸግረኝ እራሴን ጠየቅሁ፡፡
“የፈጣሪ ያለህ! ደወልኩላት እንዴ?” በድንጋጤ ወንድሜን አሰብኩ፡፡ አድርጌው ከሆነ ይገለኛል፡፡ ቆይ ለማን ለማን ነበር የደወልኩት? ማሰብ ጀመርኩ፡፡ የመጀመሪያው የሱው አለቃ ነበሩ፣ የጋራዡ ባለቤት፡፡
“ተይ እንጂ! እንደሱ ተባለ ደግሞ? እንዴት ያሳዝናል?... ም…ን መጥፎ ቀን ላይ ሆነብን እኮ!... በአሁኑ ሰዓት… ምን ሥራ አለ ብለሽ ነው?.. በዚህ ላይ ግብሩ ምንጥሱ እያሉ… አይ አይ! እኔስ ምንም ገንዘብ የለኝም…! በይ እስቲ አግዚአብሔር ይርዳሽ! እሱንም ይማርህ…” እኔው በደወልኩት ሊጠይቁት ሲሞክሩ ዘጋሁት፡፡ አናደውኛል፡፡ በሳቸው ተስፋ ጥዬ ነበር፤ ይወዱትና ያደንቁት እንደነበር አውቃለሁ፡፡ እሱም በሙሉ ጉልበቱ አገልግሏቸዋል፡፡ ቀጣዩ የራሴ አለቃ ናቸው፡፡ የሱፐር ማርኬቱ ባለቤት፡፡ ከባድ ቢሆንም ከእነሱ የተሻለ ሰው አናውቅም፡፡
“አለሽ እንዴ አንቺ?! ደህና ነሽ፣ ወንድምሽ አልተሻለውም?” በመጀመሪያ ፈቃድ ላስጨምር ስለመሰላቸው ዘና ባለ ድምጽ ነበር የተናገሩት፡፡ ምን እንደተፈጠረና ወደፊት ተሰርቶ የሚከፈል ብር እያፈላለግሁ እንደሆነ ሲያውቁ ግን፣ ድምፃቸውን በአንዴ ለወጡት፡፡ ድሮም ዝም ብዬ ነው! የት ያውቁኝና! በራሴ እየተበሳጨሁ ተሰናብቼ ስልኩን ዘጋሁ፡፡
“ያ ማዶ መንደር እንካ በእንካ ነው
 ጤፌን አውጥቼ ብሰልቅ ምነው” አለች ሴትየዋ፡፡
“…አሄሄ… ‘እናት ባዳ ሆነች’ አሉ! አሁን አንቺም እንደማያውቅ? እኔ እራሴ ስንት ችግር ላይ እንደከረምኩ.. በዚህ ላይ ገበያው ራሱ እንደ ዓይን ጠፍቷል፡፡ ከየት ይመጣል?.....” ብዙ ተስፋ የጣልንበት የናጠጠ ነጋዴ የሚባለው አጎታችን እንኳን እንዲህ ነበር ያሰናበተኝ፡፡ ወደ እህቴ ስደውል ግን በፍፁም ትዝ አይለኝም፡፡ ታዲያ እንዴት ድምጿን? ግራ እየገባኝ ስልኬን መፈለግ ጀመርኩ፡፡ አልጋው ላይ ተደፍቼ ነበር የተኛሁት፡፡ ስልኬን ከማግኘቴ በፊት ግን የቴዲ አስተኛኘት አስበርግጎ አስነሳኝ:: ሙሉ ለሙሉ በጀርባው ተዘርግቶ ነበር፡፡ በቆምኩበት ሰውነቴ የሟሟ መሰለኝ፡፡
“እንዴ ምንድነው? ቴድዬ! ቴዲ!” በድንጋጤ ጮህኩበት፡፡ እንዲህ ሲተኛ አልወድም፡፡ እንኳን እሱ በስጋት ላይ ያለው ጤነኛም ያስፈራኛል፡፡
“አ አንቺ፣ ደ--ደህና ነኝ! ት--ትንሽ ጎኔን ላሳርፈው ብዬ ነው? ተኝ ስልሽ እኮ እምቢ አልሽኝ፡፡” ድክም ባለ ድምጽ እየተናገረ፣ እግሩ ላይ የወደቀ ስልኬን በዓይኑ ሊየሳየኝ ሞከረ፡፡
“አይሆንም! አይሆንም! እባክህ እንደሱ አትተኛ! እንዳይጎረብጥህ አንሶላውን እደርብልሃለሁ” ተንደርድሬ ሻንጣ ከፈትኩና አንሶላ አውጥቼ ተመለስኩ፡፡
“ኡፍ! ኡፍ! ምን አይነቷ ልጅ ነሽ! አንሶላ አይደለም ችግሩ አንቺ! ብዙ ስተኛበት ጎኔን እያመመኝ ነው” እየተማረረ ተገላበጠ:: በዚህ ሁኔታ አይቼው ሰላም ልሆን አልችልም:: ይህ ደግሞ የእሱን ችግር እንዳልረዳው ያግደኛል፡፡
የእሱን ንጭንጭ ችላ ብዬ ስልኬን አንስቼ አየሁት፡፡ የእህቴን ቁጥር አልደወልኩም:: እና እንዴት ሰማኋት? በአግራሞት ዙሪያዬን ቃኘሁ፡፡ የተለየ ነገር አልነበረም:: ቢሆንም አጋጣሚው ሰዓቱ መርፈዱን ነግሮኛል፡፡ የጠዋቷ ፀሃይ ፍንትው ብላ በመስኮት ገብታለች፡፡ ለማንኛውም አሁን ቀሪ ሙከራዬን ማድረግ አለብኝ፡፡ ስልክ የመዘገብኩባቸውን ወረቀቶች ስብስቤ ይዤ ተነሳሁ፡፡ ከመኝታ ቤት ከመውጣቴ በፊት ግን የወንድሜን ሁኔታ ማረጋገጥ ይኖርብኛል፡፡ ልብሱን የማስተካክል መስዬ ቀርቤ አየሁት፡፡ ዓይኑን ገልጦ በግድ ፈገግ አለ፡፡ እሱም ለምን በየደቂቃው ከአጠገቡ እንደምሽከረከር ያውቅብኛል፡፡ ለዚህ ነው የማይሰማውን ደህንነት ሊያሳየኝ የሚጥረው፡፡
“እኔ እምልህ! ለእህት ተብያችን ልደውልላት እንዴ?” አልኩት፤ድምጼን አለስልሼ፡፡ በህልሜ የተናገረችው ነገር ከአዕምሮዬ አልወጣ ብሎኛል፡፡ በድንጋጤ አትኩሮ አስተዋለኝና፤
“ለማን? ለመንጠቆ!?” አለኝ፤ ያለ የሌለ ሃይሉን አጠራቅሞ እየጮኸ፡፡ ከልጅነቷ ጀምሮ ገንዘብ አያያዟ ለየት ያለ ስለነበር ‘መንጠቆ’ ቤተሰቡ ያወጣላት ቅጽል ስሟ ነው፡፡ ድሮ ካየነው የቴሌቪዥን ድራማ ላይ የተወሰደ የገፀ ባህሪ ስም ነበር፡፡ ከህመሙ ላይ ብስጭት የጨመርኩበት ስለመሰለኝ ደነገጥኩ፡፡ ቢሆንም መመለስ ነበረብኝ፡፡
“እና ሌላ እህት አለን እንዴ?” አልኩት፤ ልስልስ ብዬ፡፡
“እሷን እንደ እህት መቁጠር የጀመርሽው ከመቼ ወዲህ ነው? ወይስ ሰልችተሽኛል? እዚህ አስተኝተሽ ለምን ገንዘብ ታባክኛለሽ? ወስደሽ አታስቀብሪኝና አትገላለይም? እንድ…” ትንፋሽ አጥሮት አቋረጠ፡፡ ይሄም ለእሷ ያሰባሰበው አቅም ነው፡፡ ጥላቻው የሌለውን አቅም ይፈጥርለታል፡፡
ይህን ምግባሯን የሰሩት አባቴና ጓደኛው ይመስሉኛል፡፡ ከአባባ ጋር ተንጠልጥላ መውጣት ትወዳለች፡፡ እሱም ገንዘብ አያያዙ እንደሷው ነው፡፡ ዕቅዱ በእኔና ብሩኬ ላይ ስላልሰራለት እሷን ከጅምሩ ኮትኩቷታል፡፡ ምን ያህል ገንዘብ ለምን እንደሚያስፈልጋት ማቀድና መቆጠብ  የጀመረችው ገና በልጅነቷ ነው፡፡ ለእሷ ብቻ የገንዘብ ሳጥን ተገዝቶላት የሚሰጣትን የኪስ ገንዘብ እየቀነሰች ታጠራቅም ነበር፡፡ አስራ ስምንት ዓመት ሲሞላት እናቴ በስሟ የባንክ ቡክ ከፈተችላት፡፡ እሷና ቁጠባ ቁርኝታቸው እንዲህ ነው፡፡
እኔና ቴዲ ደግሞ በሁሉም ነገር ከእሷ ተቃራኒዎች ነን፡፡ ይህ ተቃርኖ በጣም የከረረው ግን ከወላጆቻችን ሞት በኋላ ነበር፡፡ እናታችን ስትሞት በሁለታችን አምርራ አዘነች፡፡ በእናንተ ጥፋት ነው እናቴ ሳትታከም የሞተችው ባይ ናት፡፡ የአባታችን  በአደጋ መሞት፣ እናታችንን በሽተኛ አድርጓት ቆይቶ ነበር፡፡ ሃዘን ስላደከማት መተዳደሪያችን የሆነውን ሱፐር ማርኬት ለቴዲ አስረከበችው፡፡ አስራ ሁለተኛን ያለ ውጤት ጨርሶ አሸሸ ገዳሜ ላይ ነበር:: አጋጣሚውን ተጠቅሞ ጨፈረበት፤ ተዝናናበት! እኔ ግን ብዙውን ስለተጋራሁት እንደ ሳባ አላከረርኩም፡፡ ቢሆንም ብስጭቷ ገብቶኛል፡፡ አምላክ የወሰነውን ቀን መለወጥ ባይቻልም፣ እናታችን ጥሩ ህክምና ብታገኝ… ቀለቧን እንኳ ያጠራቀመቻትን እያወጣች ታማርጣት የነበረችው እሷው ነበረች፡፡
“ምን እያልክ ነው! አብደሃል እንዴ? እሷስ ብትሆን ይህን ያህል አውሬ ናት? ወንድሟን አውጥታችሁ ከእነ ነፍሱ ቅበሩ የምትል?” ሰውነቴ እየተንዘፈዘፈ ጮህኩ፡፡ ታናሻችን ናት፡፡ ገንዘብን በአግባቡ መጠቀም የሚል እሳቤዋ ካላስወቀሳት በስተቀር፣ ሌላ ክፋቷን አላስታውስም፡፡
“እና ሰው ስለሆነች ነው ከእናታችን ቤት አውጥታ የጣለችን?” እንደገና በጩኸት ተናገረ፡፡ መናደዱ እየጨመረ መምጣቱ ስላሳሰበኝ ዝም አልኩት፡፡ የወላጆቻችን ቤት በእሷ ይፋ ጥያቄ ይሸጥ እንጂ ሃሳቡን ያመጣው እሱ ነበር፡፡
“ለእናንተ መተዳደሪያ ታክሲ ገዝቼላችኋለሁ፤ በተረፈው ውጭ ልሂድና እናንተንም እወስዳችኋለሁ!” ሲል ለእኔ አማክሮኝ ነበር፡፡ እሷ እንዴት እንደሰማች ግን አላውቅም፡፡ በወቅቱ ገና የአስራ ሁለተኛ ክፍል ተማሪ ነበረች፡፡ ወደ ት/ቤትና ወደ መኝታ ክፍሏ ስትወጣና ስትገባ ከማየት በስተቀር እናታችን ከሞተች ወዲህ አናግራን አታውቅም፡፡ ሁኔታችን አስፈርቷት ይሁን፣ ነገሩን ደርሳበት አላውቅም፡፡ ብቻ ቤቱ ተሸጦ ድርሻዬ ካልተሰጠኝ ብላ ከሰሰች፡፡ ከዛ ውሳኔ በኋላ ነበር ከዘመድ መዝገብ ላይ የሰረዝናት፡፡ ከአመታት በኋላ ቤቱን መልሳ እንደገዛችው ብንሰማም እግራችን ወደዛ አልረገጠም፡፡ ዛሬ ግን ድምጿን በህልሜ ሰማኋት፡፡ ከሃያ ምናምን ዓመት በኋላ፡፡ እርግጥ ነው የመመረቋንም ሆነ፣ ጥሩ ሥራ የመያዟን እንዲሁም ጎን ለጎን የከፈተችውን ንግድ  ጭምር ሰምተናል፡፡
“እሽ ተወው በቃ! አንተ ካልፈለግህ አልደውልላትም” እንደ ህፃን እያባበልኩ ልብሱን አስተካክዬለት ስወጣ፣
“መደወል ሳይሆን አታስቢው! እሷን ልጅ ሳላይ ነው መሞት የምፈልገው፡፡ ይልቅ ለቀሩት ወገኖቻችንና ሞክሪ፡፡ እየተቆጣ ተናግሮ ሽፍን ብሎ ተኛ፡፡ እንዲህ ሲሆን ባዶነት ነው የሚሰማኝ፡፡ እሱን ካጣሁ እውነትም የባዶ ባዶ ነኝ፡፡ ቢቸግረኝ ወደ አልጋዬ ተመልሼ እንዲቀናኝ መፀለይ ጀመርኩ፡፡ ያቋረጠኝ የስልኬ ጩኸት ነበር:: አንዱ ቆጭቶት ሊረዳኝ የደወለ መስሎኝ በርግጌ አየሁት፡፡ ለማመን የሚከብድ ነው:: እሷ ናት፣ በድንጋጤ እየተርበተበትኩ የሚጮኸውን ስልክ ይዤ ወደ ወንድሜ ክፍል ገባሁና፤
“ክርስቶስን! የእናቴን ቀን ይስጠኝ! እመነኝ! መድሃኒያለምን! እውነቴን ነው! እኔ አልደወልኩላትም! እየው እራሷ!..” መሃላዬን እየደረደርኩ የሚጮኸውን ስልክ አሳየሁት::  ጨነቀኝ! እንዲያ እያስጠነቀቀኝ ደወለች፤ ብሎ ካሰበ እያመመውም ቢሆን ወጥቶ ሊሄድ ይችላል፡፡
“አላምንሽም! እስቲ ድምጹን ጨምሪና አንሽው!” አለ በተራዬ የተናገረውን ማመን አቅቶኝ አፈጠጥኩበት፡፡ ዝጊው ይለኛል ብዬ ነበር የጠበቅሁት፡፡
“እኮ አንሽዋ! ምን አስፈራሽ! አልደወልኩም አላልሽም?” በቁጣ አፈጠጠብኝ፡፡
“ሃ ሃ ሃሎ!” አልኩ እየተንቀጠቀጥኩ:: ከሃያ ምናም አመት በኋላ የታናሽ እህቴ ድምፅ ወደ ጆሮዬ ገባ፡፡
“ሄሎ እንደምን አለሽ ታባ! ሳባ ነኝ!” ቴዲ በግድ ቀና ብሎ እያዳመጠ ነው፡፡ “ደ-- ደ-- ደህና ነኝ! ደህና ነሽ” አልኩ፤ለዚህም እንዳይከፋው እሱን እሱን እያየሁ፡፡ ለእሱ ብዬ እንጂ እኔ ከሳባ ቂም አልነበረኝም፡፡ የራሷን የህይወት ዘይቤ ነው የተከተለችው:: ይህ ደግሞ ሰው አድርጓታል፡፡
“ደህና ነኝ ታባ፤ በእናታችን አጥንት ይዤሻለሁ እንዳትዋሽኝ! አንድ ነገር ልጠይቅሽ ነው፡፡ ወንድም ጋሼ አለ?” አለች፤ እምባ እየተናነቃት፡፡
“አዎ! እንዴ ምን እያልሽ ነው! ምን ሆነሻል?” ሞቱን እሷ የምታመጣው ይመስል በድንጋጤ ጮህኩባት፡፡
“እና ለምንድን ነው ደጋግሜ በህልሜ እያየሁት ያለሁት! እባክሽ ስለፈጠረሽ የእውነትሽን ንገሪኝ! ይግባሽ እሽ ለእኔም እኮ የእናቴ ልጅ ነው?” ጩኸቷ ብቻ ሳይሆን ለቅሶዋ በገሃድ መሰማት ጀምረ፡፡
“አላውቅልህም ልነግራት ነው!” የስልኩን ድምጽ አፍኜ፣ እያለቀስኩ ወንድሜ ላይ ጮህኩበት፡፡ ለካስ እሱም እያለቀሰ ኖሯል:: ምንም ሳይናገር እየተንሰቀሰቀ ፊቱን ሸፈነ:: ያፈንኩትን ስልክ ለቅቄ፣ እያለቀሰች ላለችው እህቴ እያለቀስኩ ወንድሜ ጉበቱ ተበጣጥሳ ከማለቋ በፊት ካልተቀየረች በቅርቡ እንደሚሞት እንደተነገረን በጭካኔ አረዳኋት:: ጮሃ ስልኩን ስትጥለው ይሰማኛል:: ከዚያ በኋላ ያናገረኝ ሌላ ሰው ነበር፡፡ እሱም አድራሻችንን ብቻ ወስዶ ዘጋ፡፡ የት እንደምትሰራና እንደምትኖር አላውቅም፡፡ ቤታችንን ትግዛው እንጂ እንደማትኖርበት ሰምቻለሁ፡፡ አደራረሷ ግን ጎረቤት የነበረች አስመስሏታል፡፡
“ለምንድን ነው ያልደወልሽልኝ?” የመጀመሪያ ጥያቄዋ ነበር፡፡ በህልሜ የሰማሁትን ተመሳሳይ ጥያቄ እያሰብኩ ዝም ስላልኩ እሷ ቀጠለች፡፡
“እናንተ ገንዘብ ለምን እንደሚውል አታውቁም፤ እና እኔን ልትወቅሱ አትችሉም:: እናንተ የልግስና ትርጉም ስለተዛባባችሁ፣ እኔን ክፉ አድርጋችሁ መራቅ የለባችሁም፡፡ ቆይ ገንዘብ እቆጥባለሁ ማለት ለአንድ ወንድሜ አልደርስም ማለት ነው? የእናቴ እያንገበገበኝ ወንድሜን ሸፍነሽ ትገይው?....” ለቅሶዋ፣ ጩኸቷ ቀጥሏል፡፡ እኔ ግን የምናገርበት አፍ አላገኘሁም፡፡ በዝምታ የምታደርገውንም፣ የምትናገረውንም መቀበል ጀመርኩ፡፡ ለጊዜው ሃገር ውስጥ አለ ከሚባል ሆስፒታል ነው ያደረሰችው፡፡ ለሌላውም ግን አልቆየችም፡፡
ምኑን ከምን እንዳሳካችው አላውቅም:: ሁሉንም አስጨርሳ ወደ ውጭ የላከችን በቀናቶች ወስጥ ነበር፡፡ እድሜ ዘመኗን ካጠራቀመችው በላይ የሆነ ብር ከመ/ቤቷ ተበድራ እንደጨመረች ሰምቻለሁ፡፡ ቤቱን ግን ደግማ አልሸጠችውም፡፡
ለዶክተሮቹ ሳይቀር አስጊ የተባለለት ሕክምና እንኳን ቅንነቷን አይቶ ነው መሰለኝ በማይታመን ስኬት ተጠናቀቀ፡፡ ከጥቂት ሳምንታት በኋላ አገግሞ ወደ ሃገራችን ተመለስን፡፡
“እሽ አሁን እንዴት ነው የማያት? አውቃ የተወለደችውን እህቴን ለምን እንደኔ ብኩን አልሆነሽም ብዬ ደጋግሜ ጎድቻታለሁ? ከኋላችን ተወልዳ ገንዘብን እንዴት መጠቀም እንዳለብን ልታስተምረኝ በሞከረች፣ ደጋግሜ አሸማቀቅኳት፡፡ እኔ ሽጬ ልበትነው የነበረውን ቤት ቀድማ አውቃ ባተረፈች ብቻዋን ተሰቃይታ እንድታድግ ፈረድኩባት፡፡ እሽ አሁን እንዴት ብዬ ነው የማያት? ለምን እንድሞት አልተውሽኝም?...”
ሳባ ገንዘቧን፤ እኔ አካሌን ለግሼ ወንድማችንን ከሞት ማትረፍ ብንችልም፤ ከፀፀት ግን ማዳን አልቻልንም፡፡ በተለይ የተሳፈርንበት አውሮፕላን የአዲስ አበባን አየር መቅዘፍ ሲጀምር የእሱ ስቃይ ጨመረ:: እሷ ወዳና ፈቅዳ ያደረገችው በመሆኑ እንዳይፀፀት ብመክረውም ሊሰማኝ አልቻለም፡፡ በጥላቻ ርቋት የከረመውን ያህል በተቃራኒው አይኗን ለማየት ፈራ፡፡
እሷ ደግሞ ቅጣቱን ለማባስ የፈለገች ይመስል፣ ለበሽተኛ የሚያስፈልጉ ነገሮችን አሟልታ አየር ማረፍያ  እየጠበቀችን ነበር:: ቆሞ እየተራመደ ስታየው፣ እያለቀሰች መጥታ ተጠመጠመችበት፡፡
“እግዚአብሔር ደግ ነው፤ ሁለታችሁንም በሰላም አመጣልኝ፤ አንችም አስግተሽኝ ነበር:: አካልን ያህል ነገር ሰጥተሽ ስላተረፍሽው አመሰግናለሁ፡፡” እምባዋን እያፈሰሰች፣ እኔም ላይ መጥታ ተጠመጠመችብኝ፡፡