ቪላዬ በረንዳ ተጎልቼ፣ ዐይኖቼን ምዕራብ አድማስ ላይ የነገሰችዉ ጀንበር ላይ ተክዬ በትዝታ ባህር እዋኛለሁ፡፡ እንዲህ እንደዛሬው ናፍቆት ክፉኛ ሲደቁሰኝ እንደ ፈረስ ሰግሬ፣ አድማሱን ሰንጥቄ ትውልድ ሀገሬ መግባት እመኛለሁ፡፡ እንደ ንስር በርሬ፣ ውቅያኖስ አቋርጬ ወገኖቼ ሀገር የጁ መሄድ እመኛለሁ፡፡ አንድ፣ ሁለት እያልኩ እንደ ዘበት አስር ዓመታትን ቆጠርኩ – ከሀገሬ ከወጣሁ፡፡
የታላቋ ብሪታንያ ነገሥታት ኒው ዮርክ ብለው የሰየሟት ትልቅ ከተማ ውስጥ ሌጣዬን እኖራለሁ፡፡ በእዚህ በዉቅያኖስ የተከበበ፣ ሰው በባይተዋርነት ላንቃ ውስጥ ተወርውሮ አሳሩን በሚያይበት፣ የሰዉ ልጅ የጥበብ ልዕልናዉን በግብር ባሳየበት ሰማይ ጠቀስ ፎቆች በተጥለቀለቀ ከተማ፡፡    
ተወልጄ ያደግኩበት ሀገሬ የጁ ናፍቆት ከወትሮው ብሶ ክፉኛ ይንጠኝ የጀመረው “የአባቴ ምትክ” እያልኩ የምጠራው አጎቴ ጦማር ከደረሰኝ ወዲህ ነው፡፡ በልጅነቴ የጁ ያሳለፍኩት ሕይወት አእምሮዬ ብራና ላይ እንደ ተጻፈ አለ፡፡ ልጅነቴ እንደ መፀው ወራት አበቦች ውብ ነበር፡፡ ደስ ይል ነበር ልጅነቴ፡፡ በደስታ ተኩሎ ያባብል ከነበረው የእድሜዬ ዘርፍ፣ ከልጅነቴ ቀናት የሚወደደው ብዙ ነው፡፡ ከብት ይዞ ወንዝ መውረዱ፣ መስክ ላይ መሯሯጡ፣ ለእንጨት ሰበራ ዱር መሄዱ፣ የጥምቀት ቀን ዘፈኑ፣ እሸቱ፣ ጠላ ጠመቃው፣ እርሻ ጉልጓሎው፣ ሰብል አጨዳው፣ ቃርሚያ ለቀማው፣ አውድማ ላይ ጤፍ ውቂያው፣ ሙሽሮች መንገድ ሲያልፉ ዘግነው የሰጡንን ዳቦ ቆሎ እየተሻሙ መብላቱ፣ በክረምት የሞላ ወንዝ የከብት ጅራት ይዞ መሻገሩ፣ ጌሾ ወቀጣው፣ በርበሬ ድለዛው፣ ወንዝ ልብስ አጠባው፣ የገበያ ውሎው፣ የኮበሌዎች ቀረርቶ፣ የሠርግ ዘፈንና አስክስታው፣ ማር ቆረጣው፣ ላም ማለቡ፣ ጥጃ መያዙ፣ የእንግዳ እግር ማጠቡ፣ ለአባቶች ገበታ መብራት ማብራቱ፣ የአባቶች አስጨናቂ ጉርሻ፣ ወንዝ ወርዶ ውኃ መቅዳቱ፣ ሳዱላ መሠራቱ፣ እንሶሱላ መሞቁ፣ ጥርስን ጉራማይሌ መነቀሱ፣ ገበጣ ጨዋታው፡፡ ልጅነቴ በተድላ የተሞላ ነበር፡፡

ኮረዳ ሳለሁ ነዉ እግሬ የጁን ለቆ የወጣዉ – ያለ አባት ያሳደገችኝን እናቴን እንደ ቀበርኩ፡፡ ከእዛ በኋላ እትብቴ የተቀበረበትን ምድር ዳግም አልረገጥኩም፡፡ ለምን? የወገኖቼ በደል ልቤ ላይ ግዙፍ ቂም ነቅሶ፡፡ ማንም ሰው ሥጋውን ሊበድል በማይችልበት መጠን ነበር የበደሉኝ፡፡ ቂመኛ ነበርኩ ድሮ፡፡ ምኞቴ ትዝታቸውን መፋቅ ነበር፡፡ ዛሬ ግን ምሥላቸው አእምሮዬ ላይ ገዝፎ በናፍቆት ይንጠኛል፡፡ ዛሬም ድረስ አንዳንድ በደላቸውን መደምሰስ፣ መዘንጋት እየፈለግኩ አልቻልኩም፡፡ ግፋቸውን ባዳፍነውም በረመጡ ውስጥ ውስጡን መለብለቤ አልቀረም፡፡
ልቤ ላይ ተንሰራፍቶ የነበረዉን የቂምና የጥላቻ አረም መንግሎ ልቤን ያስዋበው ሪቻርድ ነው፡፡ በበደል ጡጫ መንገሽገሼ ሰው ጠል አድርጎኝ ነበር፡፡ ጥቀርሻ ልቤን ያነፃው ሪቻርድ ነው፡፡ አንድ ሰው ወድጄ ተመለስኩ፤ ፍቅር የማያቀናው ልብ የለም፡፡ ዛሬ ማሩኝ ብዬ ወገኖቼ እግር ስር ለመደፋት ቁርጠኛ ነኝ፡፡ ንቃቃታምና አመዳም እግራቸውን አጥቤ ብስም ናፍቆቴ ሰከን ይል ይሆን? እገራም አንገታቸው ላይ ተጠምጥሜ ባለቅስ ፍቅሬ ይወጣልኝ ይሆን? ናፍቆታቸው ኃያል ነው፡፡  
ከእናቴ ሞት በኋላ ባላጋራ ሆነው ከተነሱብኝ ወገኖቼ ጋር መኖር ሲያዳግተኝ ደሴ ተሰደድኩ፡፡ እዛ ነበር ከሪቻርድ ጋር የተዋወቅኩት – ኢትዮጵያን ሊጎበኝ መጥቶ፡፡ ትቢያዬን አራግፎ ያነሳኝ ሰዉ ነዉ፣ ማንነቴን የወደደ፡፡ ወገኖቼ ሲገፉኝ የሰው ሀገር ሰው አለሁሽ አለኝ፡፡ ልቡ ዙፋን ላይ አነገሠኝ፡፡   
ከሪቻርድ ጋር የተፋታነው ከዓመት በፊት ነው፡፡ እሱ ዛሬ ፈረንሳዊት ሠዓሊ አግብቶ ቴነሲ ይኖራል – ተወልዶ ያደገበትን ከተማ ለቆ፡፡ ሚስቱን በአካል ባላውቃትም እንደ እሱው የወጣላት ጠጪ ናት ሲሉ ሰምቻለሁ፡፡ ቢጤውን አግኝቷል፣ “ግም ለግም አብረህ አዝግም፡፡”  
በረንዳዬ ላይ እንደ ተጎለትኩ ጀንበር ጠልቃ ጨለማ ነገሠ፡፡ ጎኔ ካለው ቤት ጀፍሪ የሚጫወተው ሳክስፎን ዜማ በጆሮዬ ይፈሳል፡፡ ጀፍሪ እንደ እኔው ብቻውን የሚኖር ሙዚቀኛ ነው፡፡ አንዳንዶች ዘረኛ ነጭ ነው ብለው ያሙታል፡፡ ለእኔ መልካም ሰው ነው፡፡ ሰባት ዓመታትን በጉርብትና ስንኖር አንድም ክፉ ቃል ከአፉ አልሰማሁም፡፡ እወደዋለሁ፡፡   
ገላዬን የሚዳስሰው ቀዝቃዛው የበልግ ነፋስ የራሱን ዜማ ይጫወታል፡፡ አትላንቲክ የሚተነፍሰው ሳይሆን አይቀርም፡፡ እኔም ዜማውን ተከትዬ ወደ ትናንቴ ነፈስኩ – ቀዳዳው አልተሰፋም፡፡ የህላዌን አቀበት ብቻዬን ነው የዘለቅሁ፡፡ የመከራን ቋጥኝ ብቻዬን የተሸከምኩ፡፡ ከሌላው ቀን የከፋ ጥልቅ ብቸኝነት ተሰማኝ፡፡ ጀፍሪ ቤት አመራሁ፡፡  
ብዙ ለውጥ በተደረገበት የጀፍሪ ሰፊ ሳሎን ውበት እየተደነቅኩ ያቀረበልኝን ውስኪ እለጋለሁ፡፡ ጀፍሪ ድምፁን አጥፍቶ ማብሰያ ቤቱ ውስጥ ይንጎዳጎዳል፡፡ ከቦኝ የነበረው ብቸኝነት እንደ ትቢያ በኖ ጠፍቷል፡፡ ፊት ለፊቴ ማይልስ ዴቪስ ትራምፔት እየነፋ የተነሳው ትልቅ ጥቁርና ነጭ ፎቶግራፍ ተሰቅሏል፡፡ ከጎኑ በተዋወቅንበት ዓመት ለገና በአል ስጦታ የሰጠሁት በአለላ ያጌጠ ሰፌድ ተሰቅሏል፡፡ ወዲያው የሀገሬ ትዝታ አገረሸ፡፡ የነፍሴ ቅኝት የጁ፣ ደሴ፣ ላሊበላ፣ ወሎ የሚል ሆነ፡፡
ጀፍሪ የሠራውን የዶሮ አሩስቶ አቅርቦ ወጉን ቀጠለ፡  
“ታውቂያለሽ ሄለን … ሰው ተላምዶ መለየት ከባድ ነው፡፡” ሀገሬ ጠቅልዬ ልገባ መሆኑን ነግሬው አዝኗል፡፡
“ምን ላድርግ፣ በናፍቆት አለቅኩ፡፡”         
“አዝናለሁ፣ ጥሩ ጎረቤቴ ነበርሽ፡፡” ዐይኖቹ ጨርቅ ያልጋረደው ገላዬ ላይ ሲንከራተቱ እጅ ከፍንጅ ያዝኳቸዉ፡፡ በአፍረት ዐይኖቹን ሰብሮ ውስኪውን ጨለጠ፡፡
“ሐበሾች ሀገራችሁን ትወዳላችሁ፡፡”
“በጣም!”
“ምንድር ነው እዚያ የናፈቀሽ?”
“ስንቱን ዘርዝሬው፣ ብዙ ነገር ይናፍቀኛል፡፡” ለባዕድ ሀገር ሰው ሀገሬ የሚናፍቀኝን ዘርዝሮ መንገር አዳገተኝ፡፡ ብዙ ነገር ነው የሚናፍቀኝ፡፡ የተራጨሁበት ወንዝ ይናፍቀኛል፣ የተንከባለልኩበት መስክ ይናፍቀኛል፣ የተሯሯጥኩበት ሜዳ ይናፍቀኛል፣ የወጣሁበት ተራራ ይናፍቀኛል፣ የሀገሬ ሰው ተሰብስቦ የሚዘፍንበት ዛፍ ይናፍቀኛል፣ ከብቶቻችን ይናፍቁኛል፣ በጐቻችን ይናፍቁኛል፣ ዉሻችን ይናፍቀኛል፣ አህዮቻችን ይናፍቁኛል፣ አዝማሪዉ በላቸው ይናፍቀኛል፣ ደብሩ ይናፍቀኛል፣ ትምህርት ቤቴ ይናፍቀኛል፣ ባልንጀሮቼ ይናፍቁኛል፡፡ ይኼን ሁሉ ዘክዝኬ አልተናገርኩም፡፡ ደግሞስ ማን ያምናል? ቆርቋዛ ሀገሩን ጥሎ የመጣ፣ ናፍቆ ልሂድ ማለቱ ያስገርም ይሆናል፡፡ ተገርሞ ይሆናል ጀፍሪ፡፡ እኔ ከሀገሬ ብወጣ ፍቅርን ብዬ ነው፡፡ በፍቅረ ንዋይ ተገፍቼ ቁስ ለቀማ ባህር አልተሻገርኩም፡፡ መውደድ ነው ያሰደደኝ፡፡             
“ኢትዮጵያ ታላቅ ሀገር ናት፡፡ ማየት     አለብህ፡፡”   
“ማየቴ አይቀርም፡፡”  
“ማየት አለብህ፣ ሀገራችን ገናና ናት፡፡”
“ይሆናል፡፡ ስለ ሀገርሽ ብዙ አላውቅም፡፡”
“ግሪኮች ስለ እኛ ጽፈዋል፡፡”  
“ማን ጻፈ ከግሪክ?”
“ሆሜርም፣ ሄሮዶቶስም ጽፈዋል፡፡”
ስለ ሀገሬ የማውቀውን ለጀፍሪ ዐተትኩለት፡፡ አያት ቅደመ አያቶቼ ጠቢብ እንደ ሆኑ፣ ደግ እንደ ሆኑ፣ ሃይማኖተኛ እንደ ሆኑ፣ ጀግና እንደ ሆኑ ብዙ አወጋሁት፡፡
የጀፍሪ ቅጭም ያለ ገጽ ሐተታዬ እንዳሰለቸው ያሳብቃል፡፡ እያዛጋ የእጅ ሰዓቱን ሲመለከት ለመሄድ ተነሳሁ፡፡ ለይስሙላ ቤቱ እንድቆይ ገለገለኝ፡፡ በጄ አላልኩም፣ ተሰናብቼው   ወጣሁ፡፡         
ቤቴ ስመለስ ብቸኝነት መልሶ ነገሠብኝ፤ ሆድ ባሰኝ፡፡ ቴሌቪዥን መመልከቱ፣ ሙዚቃ መስማቱ፣ መጽሐፍ ማንበቡ አስጠላኝ፡፡ ቴሌቪዥኑን አጥፍቼ ወደ መኝታ ቤቴ ገባሁ፡፡      
አልጋዬ ትይዩ ግድግዳ ላይ የተሰቀለ መስታወት ፊት እርቃኔን ቆሜ የጀፍሪ ዐይኖች የተንከራተቱበትን ገላዬን በቁም መስታወቱ ዉስጥ አጤናለሁ፡፡ ከጠይም ፊቴ ወዝ ይፈልቃል፡፡ ፀጉሬ በረጅም አንገቴ ዙሪያ ተዘናፍሏል፡፡ ከንፈሮቼ በሲጋራ ከል ቢጠለሹም ውበታቸዉ አልከሰመም፡፡ ከንፈሬን አሽሽቼ ጥርሶቼን አጠናሁ – በረዶ ይመስላሉ፡፡ ጡቶቼ እንደ በረሃ ተራራ ደረቴ ላይ ጉብ ብለዋል፡፡ ከጡቶቼ ዝቅ ብሎ ያለዉ አካሌ እህል በልቶ የሚያድር አይመስልም፡፡ የአፍረቴ ፀጉር ጎፍሯል፡፡ መለመላዬን ሆኜ ራሴን በመስታወት ተመልክቼ አላዉቅም፡፡ መስታወት ፊት ተገትሬ ቁመናዬን መገምገሙን ትቼ የሌሊት ልብሴን ለበስኩና አልጋዬ ዉስጥ ገባሁ፡፡
ጀፍሪ ቤት የወሳሰድኩት አልኮል እንቅልፌን አውኮት ከሌሊቱ አጋማሽ ለሽንት ተነስቼ መልሼ ከተኛሁ በኋላ ናፍቆቴ የወለዳቸው፣ መቼታቸው የጁ የሆነ ሦስት ሕልሞችን በተከታታይ ዐየሁ፡፡                                
ሕልም አንድ
የእዚህ ሕልሜ ትዕይንት በቀይ ጽጌ የተሞላ ነው፡፡ የሌሊቱን ረጅም የሕልም ምዕራፍ፣ ቀይ ጽጌረዳ ችምችም ብሎ በበቀለበት የእናቴ ሰፊ ማሳ ዉስጥ ብቻዬን ስጓዝ፣ ስመላለስ ነዉ ያደርኩት – የቀይ ጽጌ ጉንጉን አንገቴ ላይ አጥልቄ፣ በቀይ ጽጌ የተሠራ አክሊል ራሴ ላይ ደፍቼ፣ በግራና በቀኝ እጆቼ ከማሳው ያጨድኩትን የቀይ ጽጌ ነዶ ታቅፌ፣ ቀይ ጽጌ ፀጉሬ ዉስጥ ሻጥ አድርጌ፣ ቀይ ጽጌ በተጎዘጎዘበት መንገድ ላይ እየተራመድኩ፡፡ ለምን ቀይ ጽጌ? ቀይ ጽጌ ምን ይሆን ንግርቱ?
ሕልም ሁለት
ይኸኛው ሕልሜ በልጅነት ባልንጀራዬ ሞላ ዙሪያ የሚሽከረከር ነው፡፡ የጁ ሀገሬ ከገበያ መልስ ጓዜን አዝዬ የእነ ሞላን የሽንብራ ማሳ ሰንጥቄ ወደ መንደሬ እጓዛለሁ፡፡ በመሐል የእሸት አምሮቴ ተቀስቅሶ ወደ ማሳው ገብቼ እሸት ነቅዬ እየጠረጠርኩ ጉዞዬን ቀጠልኩ፡፡ የሽንብር ማሳውን አልፌ ወደ ቀኝ ስታጠፍ አብሮ አደጌ ሞላ ከኋላዬ ጠራኝ፡፡ አልቆምኩም፣ ዞሬ ገልምጬው ጉዞዬን ቀጠልኩ፡፡ ሞላ ከኋላ ስሜን እየጠራ በሩጫ ተከተለኝ፡፡ መኪና መንገዱን አሳብሬ ትልቁ ዋርካ ጋ ስደርስ ወደ ግራ ታጥፌ ወደ ዱሩ ገባሁ፡፡ ጥቂት ሮጬ ወደ ኋላዬ ብዞር ሞላ ሊደርስብኝ ጥቂት ቀርቶታል፡፡ እያሽካካሁ ፍጥነቴን ጨምሬ ስሮጥ፣ ሀረግ ጠልፎኝ ለምለም ሙጃ ላይ ተዘረገፍኩ፡፡ ተከትሎኝ የመጣው ሞላ ላብ ያጠመቀው ግንባሩን በአይበሉባው እየጠረገ ፈጎ ቁልቁል ያየኛል፡፡ በተንጋለልኩበት በእፍረት የተገለበ ቀሚሴን ጎትቼ ጭኖቼን አለበስኩ፡፡ ሞላ ከአሁን አሁን እጁን ሰዶ ያነሳኛል ብዬ ስጠብቅ ያላሰብኩትን ግብር ፈፀመ፡፡ ቀሚሴን ገልቦ፣ ጭኖቼን ፈልቅቆ እላዬ ተከመረ፡፡ ሰምና ፈትል ስንሆን ዐይኖቼን ጨፍኜ በደስታ ቃተትኩ፡፡ የሚደረገውን ካደረግን በኋላ ከዱሩ ወጥተን እየተሳሳቅን ወንዝ ወረድን፡፡      
ሕልም ሦስት
ይኸኛው የሕልሜ ምዕራፍ ከእናቴ ጋር የተቆራኜ ነው፡፡ ደጃችን ላይ የተጣለ ሰፊ የሠርግ ዳስ ውስጥ ሙሽራ ባልንጀራዬ ሰርክአዲስ አጠገብ ተቀምጫለሁ፡፡ ነጭ ጥልፍ ቀሚሴ ላይ መቀነት ሸብ አድርጌያለሁ፡፡ ከኛ ትይዩ ክላሽ የያዙ፣ ጎፈሬያቸውን የከመከሙ፣ አረንጓዴ ካኪ በአረንጓዴ ቁምጣ የለበሱ ኮበሌዎች ጠላ እየጠጡ ያወካሉ፡፡ ከእነሱ ጎን ቀጭን ኩታ የደረቡ፣ ፀጉራቸው የሸበተ አባቶች እያጨበጨቡ በአዝማሪ ማሲንቆ ታጅበው እስክስታ የሚመቱትን ሴቶች በአንክሮ ይመለከታሉ፡፡ እስክስታ ከሚመቱት ሴቶች መካከል አንዷ እናቴ ናት፡፡ በውቅራት የተዥጎረጎረ አንገቷ ላይ ያሰረችው ጌጥ ደረቷን እየደቃት እስክስታዋን ታስነካዋለች፡፡ የጥጥ ልቃቂት የመሰሉ ጥርሶቿ እንደ ዕንቁ ይንቦገቦጋሉ፡፡ አቤት የጥልፍ ቀሚሷ ማማር! የሠርገኛው ዐይኖች ፈዘው ሲመለከቷት ሳይ ኮራሁ፡፡ እንደ እንዝርት ነው የምትሾር፡፡
     ከእናቴ ጋር ሠርጉን በልተን በእግር ወደ ቀያችን በመገስገስ ላይ ነን፡፡ እናቴ ትልቅ ሸክም በጀርባዋ ተሸክማለች፡፡ እኔ የእናቴን ሙዳይ አንጠልጥያለሁ፡፡ አቋርጠነው የመጣነውን ወንዝ ተሻግረን መንታ መንገድ ላይ ስንደርስ እናቴ ሸክሟን አውርዳ እንዲህ አለች፡
“ልጄ፣ የአንቺ መንገድ በእዚህ ነው፡፡”
“አንቺስ? በየት ልትሄጂ ነው? ወዴት?”
“የእኔ መንገድ በእዚህ ነው፡፡ ሩቅ ተጓዥ   ነኝ፡፡” አባባሏ ግራ ነው፡፡
“መሄጃሽ ወዴት ነው?” አልመለሰችልኝም፣ በዝምታ እያየችኝ አነባች፡፡
“እንኪ ይህን፣ እኔን ማስታወሻሽ ነው፡፡ አታውልቂው፡፡” ከሙዳዩ ውስጥ ያወጣችውን የብር ቀለበት ጣቴ ላይ አጠለቀች፡፡ ባር ባር አለኝ፡፡
“ለጠየቀሽ ሩቅ ሀገር ሄደች በይ፡፡” ይህን ብላኝ መንገዷን ይዛ ገሰገሰች፡፡ ከዐይኔ ተሰወረች፡፡ በቆምኩበት እሪ አልኩ፡፡ በመሐል ደንግጬ በላብ ተዘፍቄ ነቃሁ፡፡          
በአንድ ሌሊት ያየኋቸው ሦስቱ ሕልሞቼ የሀገሬን ናፍቆት አበረቱት፡፡ ሀገሬ እስክገባ ቸኮልኩ፡፡ ወሎን እረግጬ የአሳደገኝን ወንዝ እስክጠጣ ቸኮልኩ፡፡   
የፀደይ ወራት ተገባደው ክረምት ሲገባ ስለቴ ሰምሮ የሀገሬን አፈር ለመርገጥ በቃሁ፡፡  የጁ ስገባ ዘመዶቼ በአጀብ ተቀበሉኝ፡፡ ከአንዳንዶቹ በቀር አብዛኞቹ ኑሮ አክስሏቸው ጎስቁለዋል፡፡ የድሮው መልካቸው እረግፏል፡፡ ጥቂቶቹን ለየኋቸው፡፡ እንደ ምኞቴ አንገታቸውን አቅፌ እዬዬ አልኩ፡፡ ቁርሾ አፈረ ገባ፡፡ የደስ ደስ ፍሪዳ ጣሉ፡፡ ሠርግና ምላሽ ሆነ፡፡     
 * * *
እነሆ ዓመታት በሸማኔ መወርወሪያ ፍጥነት ከንፈው፣ ሞቴን ሀገሬ ያድርገው ብዬ የጁ መኖር ከጀመርኩ አምስተኛ ዓመቴን አጋመስኩ፡፡ እዚህ ሕይወት ነጭ ወዝ አንጠፍጥፈው  የሚልሷት ጣዝማ ናት፡፡ ጣዕም አላት፡፡ ብቻዬን አይደለሁም እዚህ፤ ቢከፋኝ አፅናኜ፣ ጠያቂዬ ብዙ ነው፡፡ እዚህ ወገን አለኝ፡፡ እዚህ ብወድቅ አንሺ አለኝ፡፡ እዚህ ውሃው የሥራይ ምስ ነው፡፡ አፈሩ መና ነው፡፡   
* * *       
ከብቶቼን ወደ ዱር አሰማርቼ እዚህ ሞላ ከቀጠረኝ አምባ የወጣሁት ቀትር ላይ ነው፡፡ አምባው አናት ትልቅ ወይራ ይገኛል፡፡ ወይራው ጥላ ስር ተቀምጫለሁ፡፡ ትንግርት የፈጠረብኝን የብር ቀለበት ያገኘሁት እዚህ ጥላው ስር ነው፡፡ የቀለበቱ ቅርጽና መልክ እናቴ በሕልሜ አታውልቂው ብላ ጣቴ ላይ ካጠለቀችልኝ ቀለበት ጋር አንድ ነው፡፡ የደነቀኝ ይህ ተመሳስሎሽ ነው፡፡ ቀለበቱ ትንሽ ቢሆንም ከባዳ ነው፡፡ መዳፌ መሐል በግርምት ሳየው ቆይቼ ጣቴ ላይ አጠለቅኩት፡፡
ሞላ አብሮኝ ይደግ እንጂ የሁለት ዓመት ታላቄ ነው፡፡ ብርቱ ገበሬ ነው፡፡ እንደ እኔው አግብቶ ፈቷል፡፡ እዚህ ጭር ያለ አምባ ላይ እኔን የቀጠረበት ጉዳይ እንቆቅልሽ ነው፡፡
በዐሳብ እየባከንኩ ስለነበር ሞላ አጠገቤ መጥቶ ሲቀመጥ አላየሁትም፡፡ ዘወር ስል ደነገጥኩ፡፡ ቀይ አበባ በእጁ ይዟል፡፡ የያዘውን አበባ ሕልሜ ውስጥ አይቸዋለሁ፡፡   
“አንተ ኮቴ ቢስ አስደነገጥከኝ!”
“ይቅር በይኝ!”
“አበባው ምንድር ነው?”
“ለአንቺ ነው፡፡ ስጦታ ነው፡፡”
“አመሰግናለሁ?” የዘረጋውን አበባ ተቀበልኩት፡፡
“ሄለን እወድሻለሁ፡፡ አግቢኝ?” ቃሉን ስሰማ ልቤ ጮቤ ረገጠ፡፡ ሄጄ አንገቱ ላይ ተጠመጠምኩ፡፡ ይሄን ጀግና፣ ይሄን የወንዶች ወንድ፣ ይሄን አንበሳ፣ አጥብቄ አቀፍኩት፡፡ ልቤ ሲመኘው ኖሯል፡፡
* * *
ሰፊ ጎጆ ቤታችን መሐል ልጄን በአንቀልባ አዝዬ እሳት እየቆሰቆስኩ በጭስ የተጨናበሰ ዐይኔን ገበሬ ባሌ ሞላ ላይ ተክያለሁ፡፡ ፊት ለፊቴ እግሩን አንፈራጦ ተቀምጦ የበግ አጥንቱን ይግጣል፡፡ ወይራ ስር ያገኘሁት የብር ቀለበት ጣቱ ላይ ያበራል፡፡ አቤት የአካላቱ ግርማ! አቤት የባቱ ግዝፈት! ባሌ ስስቴ ነው፡፡     
* * *    
ሀገሬ የጁ ውስጥ በእግሬ ዳገት ሽቅብ ስወጣ፣ ቁልቁለት ስወርድ ባህር ማዶ የምንሸራሸርባቸው የመንሃተን ጎዳናዎች በዐይኔ ውል ይላሉ፡፡ ተራራ አናት ወጥቼ ቁልቁል ሜዳና ወንዙን ስቃኝ፣ ስደበት ሄጄ ደስታ የምገበይበት ብሮድዌይ ቴአትር ድቅን ይልብኛል፡፡ ወንዝ አቋርጬ ገበያ ስሄድ ምሽት ላይ የምንሸራሸርበት ረጅሙ የብሮክሊን ድልድይ ትውስ ይለኛል፡፡ ምን ጉድ ነኝ? የናፍቆት ግዞተኛ አድርጎ አምላክ ፈጠረኝ? የእኔውስ አይጣል ነው፡፡

 ኦክሎክ ሠራተኞቹን በሽልማት አንበሸበሸ


       ኦክሎክ ሞተርስ ከቻይናው የቴክኖሎጂ ኩባንያ ግሎባል- ዩካር ቴክኖሎጂ  ጋር በጋራ ለመሥራትና በሚቀጥሉት 5 ዓመታት ውስጥ 20ሺ ገደማ ተሽከርካሪዎችን ለደንበኞች ለማቅረብ ከስምምነት ላይ ደረሱ፡፡
ሁለቱ ኩባንያዎች በዛሬው ዕለት ተሲያት በኋላ በሸራተን አዲስ በጋራ ጋዜጣዊ መግለጫ የሰጡ ሲሆን፤ በ30 ቢ. ብር (250 ሚ. ዶላር) ኢንቨስትመንት በጋራ ለመሥራትም የመግባቢያ ሰነድ ተፈራርመዋል፡፡  
በተፈራረሙት የመግባቢያ ሰነድ መሰረት፤ አክሎክ እና ግሎባል ዩካር ቴክኖሎጂ በሚቀጥሉት 5 ዓመታት ውስጥ 20 ሺ ገደማ ተሽከርካሪዎችን ለአገር ውስጥ ደንበኞች ያቀርባሉ፡፡
20ኛ ዓመት የምሥረታ በዓሉን ለማክበር በዝግጅት ላይ የሚገኘው ኦክሎክ ሞተርስ፣ በመዲናዋ አዲስ አበባ ቃሊቲ አካባቢና በመቀሌ ከተማ ባስገነባቸው የተሽከርካሪ መገጣጠሚያ ፋብሪካዎቹ 16 ዓይነት ሞዴል  ተሽከርካሪዎችን በመገጣጠም ለደንበኞቹ በማቅረብ ላይ    ይገኛል፡፡
አክሎክ ሞተርስ፤ ውሊንግ፣ ባውጅንና የጂቶር ምርት የሆኑ የተለያዩ ሞዴል ተሽከርካሪዎችን ሀገር ውስጥ በመገጣጠም ላይ እንደሚገኝ ለማወቅ ተችሏል፡፡

በሌላ በኩል፤ ከ40 በላይ የተለያዩ  ሞዴል ተሽከርካሪዎችን ወደተለያዩ የዓለም ክፍሎች በመላክ የሚታወቀው የቻይናው  ግሎባል-ዩካር ቴክኖሎጂ  ከ38 ዓመታት በፊት የተቋቋመና በአውቶሞቲቭ  ትሬዲንግ ኢንዱስትሪው  በአገሪቱ የመጀመሪያ ደረጃ ላይ የሚገኝ ድርጅት ነው ተብሏል፡፡  
  ይህ በዚህ እንዳለ፣ ኦክሎክ ሞተርስ፣ ድርጅቱን ለረዥም ዓመታት በትጋት  ላገለገሉ  ሰራተኞቹ፣ የተለያዩ አስደናቂ ሽልማቶችን አበርክቷል፡፡  ሽልማቶቹ ከመኪና እስከ  ቻይና ጉብኝትና ዳጎስ ያለ ገንዘብን ያካተቱ ናቸው፡፡ በዚህም መሠረት፤ 6 ሠራተኞች ለእያንዳንዳቸው  መኪኖች የተበረከተላቸው ሲሆን ፤9 ሠራተኞች ደግሞ የቻይና ጉብኝት ሙሉ ወጪ ተሸፍኖላቸዋል፡፡
በተመሳሳይ 3 ሠራተኞች፣ መጠኑ ባይጠቀስም  የገንዘብ ሽልማት ተበርክቶላቸዋል፡፡ ሆኖም አንድ ጥንካሬያቸው ጎልቶ በመድረኩ የተነገረላቸው አንጋፋ  ሠራተኛ፣ የ200ሺ ብር ሽልማት ማግኘታቸው ተጠቁሟል፡፡ የቀረው ሠራተኛም ዝም አልተባለም፡፡ በቢሾፍቱ ሪዞርት የሁለት ቀን - ቅዳሜና እሁድ መዝናኛ ወጪው ተሸፍኖለታል ተብሏል፡፡
ኦክሎክ ሞተርስ፣ የዛሬ 18 ዓመት ከቤተሰብ በተገኘ የ1.2 ሚሊዮን ብር ካፒታል በአቶ አህመዲን አብዱላህ የተመሰረተ ድርጅት ሲሆን፤ዛሬ የድርጅቱ ካፒታል 1 ቢሊዮን ብር መድረሱ ታውቋል፡፡

 ክቡር ጠቅላይ ሚንስትራችን በሰጡን የሥራ መመሪያ መሠረት ሁለተኛው ዙር የኮሪደር ልማት በፍጥነትና በጥራት ሠርተን ለሕዝባችን እናቀርባለን ሲሉ የአዲስ አበባ ከንቲባ አዳነች አበቤ ቃል ገብተዋል።
የዘንድሮው የኮሪደር ልማት በዝርዝር ተጠንቶ የሥራ ዕቅድ እንደወጣለት ከንቲባዋ ገልጸው፣ የተሟላ ቅድመ ዝግጅት አድርገናል፤ አሁን ወደ ሥራው እየገባን ነው ሲሉ ሰሞኑን ለጋዜጠኞች በተሰናዳ መግለጫ ተናግረዋል። ከጋዜጠኞች ለተሰነዘሩ ጥያቄዎችም መልስና ማብራሪያ ሰጥተዋል።
የልማት ተነሺዎችን በተመለከተ ከጋዜጠኞች ለተነሱ ጥያቄዎችም፣ ሰፊ ጊዜ ሰጥተው አብራርተዋል። የካሳ ክፍያ፣ የምትክ ቦታ፣ የኮንዶሚኒዬም ዕጣ፣ የዕቃ ማጓጓዣ ወጪ አሸፋፈን፣ እንዲሁም በሥነልቦና ጫና ዙሪያ በርካታ ጥያቄዎች ቀርበዋል።
ከንቲባዋ ከጋዜጠኞች ለቀረቡ ጥያቄዎች ምላሽና ማብራሪያ ለመስጠት የፈለጉት አለምክንያት አይደለም።
ምክንያታቸውን ሲገልጹም ከንቲባዋ እንዲህ ብለዋል።
ለህዝባችን ያለ እረፍት እንሠራለን፤ ከሕዝባችን ጋር በግልጽ እንነጋገራለን። ወደ ፊትም በየጊዜው ማብራሪያ መስጠታችንና ከሕዝባችን ጋር መመካከራችን ወደፊትም ይቀጥላል። የምንደብቀው ነገር የለም ብለዋል - ከንቲባዋ።
በልማት ሥራዎቻችን ዙሪያ ከነዋሪዎች ጋር በአካል ፊት ለፊት ተወያይተናል፤ ተመካክረናል። ነዋሪዎችና የከተማዋ አስተዳደር ዕለት በዕለት እየተመካከሩ እንዲሠሩ የጋራ ኮሚቴዎችን ፈጥረው ቅድመ ዝግጅት ሲያካሂዱ ቆይተዋል ሲሉ ከንቲባዋ ተናግረዋል። ከቅድመ ዝግጅቶቹ መካከልም አንዱ፣ የልማት ተነሺዎችን ጉዳይ ትልቅ ትኩረት ተሰጥቶታል።


የኮሪደር ልማቱ ዓላማዎች መካከል ዋና ዋናዎቹ፡
ከተማችንን ለኑሮና ለሥራ ምቹ ማድረግ
ከተማችንን ማደስና ገጽታዋን ማሳመር
ከከተማችን ልማት ማንም ወደ ኋላ ሳይቀር ሁሉም ተጠቃሚ እንዲሆን ማስቻል።
በግንባታ ሥራዎቹ መካከልም፡
የመኪና መንገድ ግንባታ
የእግረኛና የብስክሌት መንገድ ግንባታ
የአረንጓዴ ቦታዎች ግንባታ
የታክሲና አውቶቢስ መጫኛና ማውረጃ መዳረሻዎች ግንባታ
የመኪና ማቆሚያ ቦታዎች
የህፃናት መጫወቻዎች
የስፖርት ማዘውተርያዎች
የህዝብ መጸዳጃ ቦታዎች

ለተነሺዎች - 5 ቢሊዮን ብር፣ 5000 ቤቶች፣ 500 ሱቆች!
ለመልሶ ማልማት የሚነሡ ነዋሪዎች አሉ። የመኖሪያ አካባቢያቸው ለኑሮ ምቹ አልነበረም። በጣም ያረጀ፣ የተጎሳቆለና የተጣበበ ነው። ከነዋሪዎቹ መካከል አብዛኞቹ በቀበሌ ቤት ኪራይ ውስጥ የነበሩ ናቸው።
በቀበሌ የቤት ኪራይ ውስጥ ለነበሩ ተነሺዎች 5000 የመኖሪያ ቤቶች እንደተዘጋጁ ተገልጿል። አዳዲስ የኮንዶምኒዬም ቤቶች ናቸው። በይዘታቸው እጅግ ይሻላሉ። በዚህም ምንክያት ብዙዎቹ ተነሺዎች የቤት ባለቤት ይሆናሉ።
ለልማት የሚነሱ የንግድ ሱቆችም አሉ። ለእነዚህም ከ500 በላይ የንግድ ሱቆችን አዘጋጅተናል ብለዋል ከንቲባዋ።
በመደበኛ ሱቅ ሳይሆን፣ በተቀጥላና በተለጣፊ ቦታ የነበሩ ሰዎችም፣ አማራጭ የሥራ ቦታ ያስፈልጋቸዋል።
በልደታ፣ በአራዳ፣ በቦሌ፣ በገላን፣ በጉራ፣ በአራብሳ... ለጥቃቅን እና አነስተኛ የንግድ ተቋማት በቂ የመስሪያ ሼድ ተሰናድተዋል።
የግል ይዞታ የነበሩ መኖሪያ ቤቶች ጥቂት ናቸው። ከተነሺዎች መካከል 10 በመቶ ያህል ናቸው በግል ቤት የሚኖሩት። የካሳ ክፍያ እንዲሁም ለመኖሪያ ቤት ግንባታ ምትክ መሬት እንሰጣለን ብለዋል - ከንቲባዋ። ለዚህም 100 ሄክታር (1 ሚሊዮን ካሬ ሜትር) ቦታ ተዘጋጅቷል።
ቤት እስኪሠሩ ድረስም የሁለት ዓመት የቤት ኪራይ ይከፈልላቸዋል ተብሏል።

እንዲህም ሆኖ በቂ አይደለም።
ለግል ይዞታ ተነሺዎች፣ ምትክ ቦታ፣ የካሳ ክፍያና የሁለት ዓመት ኪራይ መስጠት ብቻ በቂ አይደለም።
የቀበሌ ኪራይ ነዋሪዎች፣ ከአካባቢው ሲነሡ ከቀድሞው ወደተሻለ አዲስ ቤት እንዲገቡና የቤት ባለቤት የሚሆኑበት አማራጭ መፍጠር ብቻም በቂ አይደለም።
ከንቲባዋ ይህን ሲገልጹ እንዲህ ብለዋል። የዕቃ ማጓጓዣ ወጪ እንከፍላለን። ከመኖሪያ አካባቢያቸው ሲነሡ ወደተሻለ ቤት ቢገቡም እንኳ ለጊዜው የሚደርስባቸውን የሥነልቦና ጫና እንገነዘባለን። በከተማዋ መመሪያ ላይ በተገለጸው አሠራር መሰረት፣ የሥነልቦና ጫናዎችን ለመቋቋም የሚያግዝ ክፍያም እንሰጣለን ብለዋል።
እነዚህን ክፍያዎች ለመሸፈን 5 ቢሊዮን ብር መድበናል ብለዋል - ከንቲባ አዳነች አበቤ።
ለ50 ዓመታት የተጎሳቆሉና የዛጉ “የቀበሌ ቤቶች”!
በርካታ ነዋሪዎች ከነባር አካባቢያቸው ይነሣሉ ሲባል፣ “የመኖሪያ አካባቢያቸው በሂደት እየተሻሻለና ቀስ በቀስ እየተገነባ ሊለወጥ አይችልም ወይ?” የሚል ጥያቄ ሊፈጠር ይችላል።
እንደ አካባቢው ሁኔታ ነው።
ለምሳሌ፣ በቦሌ፣ በመገናኛ፣ በሣር ቤት መስመሮችን መጥቀስ ይቻላል። በቦሌ መንገድ አቅጣጫ ከሠላሳ ዓመት በፊት በጣት ከሚቆጠሩ ትናንሽ ሕንጻዎች በስተቀር፣ ጎላ ብሎ የሚታይ ግንባታ አልነበረም። ነገር ግን፣ አብዛኛው ቦታ የግል ይዞታ ስለሆነ ቀስ በቀስ በአዳዲስ የሕንጻ ግንባታዎች እየተተካ አካባቢው ተሻሽሏል።
የካዛንችስ አካባቢ ግን፣ በፒያሳና በአራት ኪሎ አካባቢ ከነበረው ጋር ተመሳሳይ ነው። የግል ይዞታዎች በጣም ጥቂት ናቸው። 90 በመቶ ያህሉ የመንግስት ቤቶች ናቸው - ለዚያውም ጥቃቅን የቀበሌ የኪራይ ቤቶች።
በጊዜ ሂደት በግንባታ የሚሻሻሉበት ዕድል አልነበራቸውም። ከጊዜ ወደ ጊዜ እያረጁና እየተጎሳቆሉ ብቻ ሳይሆን፣ በተለጣፊና በቅጥያ ቆርቆሮዎች እየተጣበቡና እየተፋፈጉ ነው የመጡት።
ያለ ምንም ዕድገት ቅንጣት ሳይሻሻሉ 50 ዓመት አልፏቸው ክፍለ ዘመንን ለመሻገር “እንደ ድሯቸው ቢቀጥሉ” ባልከፋ ነበር። ግን፣ እንደ ድሯቸው ሊሆኑ አይችሉም።
የሕዝብ ብዛት እንደድሮው አይደለም። በአንድ ክፍል ውስጥ ተጨናንቆ የሚያድረው ሰው ቁጥር እየጨመረ ነው የሚመጣው። ኩሽናውም መጸዳጃ ቤቱም በቆርቆሮ ለሁለት እየተከፈለ ማደሪያ ይሆናል።
የቤቶቹ የጭቃ ግድግዳ እየተሸረሸረ አጥንቱ እያገጠጠ፣ ምሶሶው እየተንጋደደ፣ አንዱ ቤት በሌላው ላይ እያዘነበለ… እንዴት እንደ ድሮው ይሆናል?
ጣሪያውም እንደ ድሮው መቀጠል አይችልም። ያረጃል፤ ይዝጋል። በንፋስ ይንጫጫል። በዝናብና በበረዶ እየተበሳ ውኃ ያንጠባጥባል። ኮርኒስ ይሻግታል። ለሚቀጥለው ክረምት ተስፋ አይኖረውም። ጣሪያው ቤቶቹን የሚያጥለቀልቅ ወንፊት ይሆናል።
የቀበሌ ቤቶችን እንደ አዲስ መገንባት ይቅርና፣ የማደስና የመጠገን ዕድል የለም። ኪራያቸው ትንሽ ነው። ለጥገናና ለዕድሳት የሚሆን ዐቅም አይኖረውም።

ነዋሪዎች ቦታውን ዐቅም ላለው ሰው አስተላልፈው፣ ወደ ደህና መኖሪያ ቤት መሄድም አይችሉም - የቀበሌ እንጂ የግል ይዞታቸው አይደለምና።
በአጭሩ “የቀበሌ የኪራይ ቤት” ማለት፣ አንዳችም የመፍትሔ ዕድል እንዳይኖረው ተደርጎ ከ50 ዓመታት በፊት ያለ ምንም አማራጭ ተዘጋግቶ የተቆላለፈበት ነገር ነው።
50 ዓመታትን ያስቆጠረ የድንዛዜ አጣብቂኝ የተፈጠረው በመንግሥት በኩል ነው - ያኔ ድሮ።
ዛሬ መፍትሔ መምጣት ያለበትም ከመንግሥት በኩል ነው።
ችግሩ ግን፣ መንግሥት… “የእገሌ ቤት… ከዚያም የእከሊት ቤት… እያለ ከሰው ሰው እያማረጠና እያዳላ፣ በቁጥ ቁጥ መሥራት አይችልም። መሆንም የለበትም። በፕሮጀክትና በበጀት እንጂ… ለሁሉም ነዋሪዎች በሚያገለግል አሠራር፣ በግልጽ ደንብና መመሪያ፣ በሕግና በሥርዓት ነው መንግሥት መሥራት ያለበት።
በዚህም ምክንያት ነው ሌላ አማራጭ ባለመኖሩ፣ በርካታ ሰዎች ለልማት ሲባል ከነባር የመኖሪያ አካባቢያቸው የሚነሡት። ሌላ አማራጭ ቢኖር መልካም ነበር። ግን ምን ማድረግ ይቻላል?
በመሀል ከተማ ከ50 ዓመት በፊት የተሠሩ የጭቃ ቤቶች፣ ያለ አንዳች እድሳትና ማሻሻያ፣ በዕድሜ ብዛት እየወላለቁና እየዛጉ እስከ መቼ ይቀጥላሉ? ታዲያ ያለ መላ እንዴት ይዘለቃል?
አካባቢው እንዲለወጥና ከተማው እንዲያድግ፣ የዜጎች የኑሮ ደረጃና የሥራ ሁኔታ እንዲሻሻል ከተፈለገ ሌላ ምን አማራጭ አለ?
እንዲያም ሆኖ ሌላ አማራጭ የለም በሚል ምክንያት፣ ነዋሪዎች ለልማት ከመኖሪያ አካባቢያቸው ሲነሡ ነገሩን አቅልሎ ማየት ተገቢ አይደለም። ሊደርሱ የሚችሉ ጉዳቶችን ለማቃለል በተቻለ ዐቅም ሁሉ በትጋት መጣር ያስፈልጋል። ኃላፊነትም ጭምር ነው።
“መጠቀሚያ አትሁኑ፤ ተጠቃሚ እንጂ”!
የካሳ ክፍያ፣ ተለዋጭ የመኖሪያ ቤት፣ ምትክ ቦታ፣ የሥነልቦና ጫና ለመቋቋም የሚረዳ ክፍያ ለልማት ተነሺዎች በትክክል መሥጠት ተገቢ ነው።
ግን የቀረ ነገር አለ።
የከተማዋ ነዋሪዎች፣ በተለይም ወጣቶችና የልማት ተነሺዎች፣ ከኮሪደር ሥራዎች የመተዳደሪያ ገቢ እንዲሁም የሙያ ልምድ እንዲያገኙ ማበረታታት ተገቢ ነው።
የከተማ አስተዳደር ለልማት ተነሺዎችና ለሥራ አጥ ወጣቶች፣ ዐጭር የሙያ ሥልጠናዎችን መስጠት ይችላል። አብዛኛው ወጣት አስራ ሁለተኛ ክፍል ያጠናቀቀ፣ መሠረታዊ የቴክኒክና ሙያ ሥልጠናዎች ጋር በትንሹም ቢሆን በትምህርት ቤት ያየ ነው። ዐጭር ሥልጠና ከተጨመረበት በቀጥታ ወደ ተግባራዊ ሥራ መግባት ይችላል።

የዘንድሮው የኮሪደር ልማት ከአምናው በእጅጉ ይበልጣል - ሦስት ዕጥፍ ይበልጣል ማለት ይቻላል - በሥራው ብዛትና ስፋት። ብዙ ሠራተኞች ያስፈልጋሉ።  የእንጨት፣ የብረታ ብረት፣ የኤሌክትሪክ፣ የኮንክሪት፣ የአስፋልት፣ አናጢና ግንበኛ…. ብዙ ሙያተኞች ያስፈልጋሉ።
አንዳንዶቹም በዐጭር ጊዜ ውስጥ በተግባር በሚያሳዩት የሙያ ስኬት፣ የሥራ ተቋራጭ ወደ መሆን ሲሸጋገሩ አይተናል።
እነዚህን የሥራና የሙያ አማራጮች ለሥራ አጥ የከተማዋ ወጣቶች እንዲሁም ለልማት ተነሺዎች ማሳየትና በኮሪደር ልማት ላይ እንዲሰማሩ ማበረታታት ያስፈልጋል ተብሏል።
ጊዜያዊ የኑሮ ችግሮችን ለመጠገን የሚረዳ የኑሮ መተዳደሪያ ብቻ ሳይሆን፣ የወደፊት ሕይወትን የሚያቃና የሙያ ባለቤትነትን፣ የሥራ ልምድንና የትጋት ባሕልን የሚያስጨብጥ አጋጣሚ ሊሆንላቸው ይችላል።
የልማት ተነሺዎች ዘንድ ሊፈጠሩ የሚችሉ ጊዜያዊ የሥራና የመተዳደሪያ ችግሮችን ለማቃለል ያግዛል። እንደታዘብኩት ከሆነ፣ የኑሮ ችግር እንዳይበረታባቸው የሚጨነቁና የሚሰጉ እንጂ፣ የኮሪደር ልማትን በጭፍን የሚጥላሉ አይደሉም።
በአካባቢው የሌሉ ሰዎች፣ በውጭ አገር ሆነው፣ በጭፍን የሚቃወሙና የሚያጥላሉ መኖራቸው እውነት ነው።
በአንድ በኩል፣ ካለማወቅ ወይም በደፈናው “በተቆርቋሪነት” መንፈስ ተነሳስተው ወደ ተሳሳተ ስሜት የሚገቡ መኖራቸው አይካድም።
በሌላ በኩል ደግሞ፣ ማንኛውንም ሥራ የማጣጣልና የፖለቲካ ንትርክ ለመፈጠር ማንኛውንም አጋጣሚ ለመጠቀም የሚፈልጉ “ችኮ” እና “ነገረኛ” የፖለቲካ አራጋቢዎችም አሉ። ጥቂት ቢሆኑም፣ ብዙ የጩኸት ግርግር ይፈጥሉ። ግን ለልማት ተነሺዎች በመቆርቆር አይደለም። እንዲያው “የልማት ተነሺዎች ላይ ብዙ ችግር በተደራረባቸው!” እያሉ  ይመኛሉ - ብዙ የፖለቲካ ንትርክ ለመፍጠር እንዲመቻቸው።
የልማት ተነሺዎችን እንደ ፖለቲካ መጠቀሚያ እንደ ፖለቲካ ማሟቂያ ነው የሚያዩዋቸው።

እንዲያም ቢሆን ግን፣ “ችኮ ነገረኞች” በጭፍን ይጮኻሉና በነሱ እልህ ተገፋፍተን፣ “ችግሮችን ማስተባበል” ወይም “ሁሉም ነገር አልጋ በአልጋ ነው” እያልን ቅሬታዎችን ማድበስበስና በቸልታ ማለፍ አይኖርብንም።
ይልቅስ፣ በተቻለ ዐቅም ችግሮችን ለማስቀረትና ለማቃለል እስከ ጥግ ድረስ በቅንነትና በትጋት መሥራት ነው ትክክለኛው መንገድ።
የልማት ተነሺዎች የፖለቲካ መጠቀሚያ እንዳይሆኑ፣ ይልቅስ የኑሮ ተጠቃሚ እንዲሆኑ ብዙ የሥራ አማራጮችን መክፈት ነው ቀናው መንገድ።
ቅሬታዎችን ከልብ መስማትና መፍትሔ ለመስጠት መትጋት ነው የኃላፊነት መንገድ።
ለጊዜው ከዐቅም በላይ የሆኑ ችግሮችንም ለማቃለል ከባለሀብቶችና ከአጋዥ ግለሰቦች ጋር በመሆን መደገፍ፣ በዚህ ሁሉ ካልተቻለም በቅንነት ቅሬታዎችን አዳምጦ ማስረዳት ያስፈልጋል።
የከተማው አስተዳደር እስከ ጥግ ድረስ የዐቅሙን ያህል እስከተጋ ድረስ፣ የነዋሪዎችን ችግር እስከተረዳ ድረስ፣ አብዛኛው ነዋሪ ነገሮችን አመዛዝኖ የሚገነዘብ ነው።

ሁለተኛው ዙር የኮሪደር ልማት ዋና ዋና መስመሮች
1. ካሳንቺስ - እስጢፋኖስ - መስቀል አደባባይ - ሜክሲኮ - ቸርችል መንገድ - አራት ኪሎ ኮሪደር (ርዝመት 40.4 ኪ/ሜ)።
በ1000 ሄክታር ላይ የሚከናወኑ የመልሶ ማልማት ሥራዎችንም ይጨምራል።
ይሄኛው ኮሪደር፣ በስፋትም በርዝመትም፣ የዘንድሮው ትልቁ የኮሪደር ልማት ነው። መሀል ከተማን ያሻሽላል ተብሎ ይጠበቃል፡፡ ወደ ሁሉም የከተማዋ ማእዝናት የሚደረጉ የኑሮና የሥራ እንቅስቃሴዎችንም ያስተካክል፤ ያፋጥናል።
ካዛንችስን በሰፊው በማደስ፣ መስቀል አደባባይንና ሜክሲኮን በማካለል ወደ አራት ኪሎ ዞሮ ይገጥማል።
2. ሳውዝ ጌት - መገናኛ - ሀያ ሁለት - መስቀል አደባባይ ኮሪደር (ርዝመት 7.1 ኪ.ሜ)
3. ሲኤምሲ - ሰሚት - ጎሮ - ቦሌ ቪአይፒ ተርሚናል እና የአዲስ ኢንተርናሽናል ኮንቬንሽንና ኤግዚቢሽን ማዕከልን የሚያካትት ኮሪደር (ርዝመት 10.8 ኪ.ሜ)
4. ሣር ቤት - ካርል አደባባይ - ብስራተ ገብርኤል - አቦ ማዞሪያ - ላፍቶ አደባባይ - ፉሪ አደባባይ ኮሪደር (ርዝመት 15.9 ኪ.ሜ)
5. አንበሳ ጋራዥ - ጃክሮስ - ጎሮ ኮሪደር (ርዝመት 3.1 ኪ.ሜ)
6. አራት ኪሎ - ሽሮ ሜዳ - እንጦጦ ማርያም - ዕፅዋት ማዕከል ኮሪደር  (ርዝመት 13.19 ኪ.ሜ)
7. ቀበና ወንዝ ዳርቻ ልማት (ርዝመት 20 ኪ.ሜ)
8. እንጦጦ-ፒኮክ ወንዝ ዳርቻ ልማት (ርዝመት 21.5 ኪ.ሜ)
 ከንቲባ አዳነች አበቤ፣ “ለሕዝብ የገባነውን ቃል በተግባር ለመፈጸም ቀን ከሌት፣ 24 ሰዓት ከሳምንት እስከ ሳምንት እንሠራለን” በማለት አምና ሲናገሩ እንደነበር እናስታውሳለን።
አምና ተሳክቶላቸዋል።
ዘንድሮስ? የዘንድሮ ዕቅድ ከአምናው ሦስት ዕጥፍ ይሆናል። ቢሆንም ግን…
የልማት ኮሪደሮቹን በምዕራፍ ከፍለን፣ በጥራትና በፍጥነት ለመሥራት ቃል እንገባለን ብለዋል ከንቲባ አዳነች አበቤ።

ከመሬት ሥር የሚዘረጉ መሠረተ ልማቶች
የኤሌክትሪክ፣ የውኃ፣ የስልክ መስመሮችና የመንገድ ግንባታዎች እርስ በርስ ተስማምተው አያውቁም። አንዱ ሲጠገን ሌላኛው ተበጥሶ ይበላሻል። እንደገና የተበጠሰውን አስተካክላለሁ ሲባል፣ ሌላኛ ይሰበራል፤ ይፈርሳል። በመንገድ ግንባታ የውኃ መስመር ይፈነዳል። የውኃ መስመር ለመጠገን አስፋልቱ ከጫፍ እስከ ጫፍ ይቆፈራል።
“በቅንጅት ይሥሩ” እያልን ከዓመት ዓመት እናወራለን። ነገር ግን እየሠሩ የማፍረስ አዙሪት አልቀረልንም። ከመነሻው የመሠረተ ልማት መስመሮች በሥርዓት ተቀናጅተው አልተገነቡም። “ሰዎችና ተቋማት በቅንጅት ይሥሩ” ብለን እየደጋገምን ማውራታችን ከንቱ ድካም ሲሆንብን የነበረውም በዚህ ምክንያት ነው።
አሁን ግን የመሠረተ ልማት መስመሮች ከመነሻው ተቀናጅተው ከመሬት ሥር በሥርዓት ይገነባሉ።
የፍሳሽ መውረጃ መስመሮች
የቴሌኮም መስመሮች
የኤሌክትሪክ ማስተላለፊያዎች
የትራፊክ መቆጣጠሪያ መስመሮች
የደህንነት መጠበቂያ ቴክኖሎጂዎች
ደረጃቸውን የጠበቁ የከተማ መብራቶችና ካሜራዎች ይተከላሉ። የተተበተቡና የተጠላለፉ የኤሌክትሪክ ገመዶች አይኖሩም።

 በዚህ ሳምንት አነጋጋሪ ከነበሩ የቀጣናው የዲፕሎማሲ ጉዳዮች መካከል የሦስቱ አገራት - ማለትም ኤርትራ፣ ሶማሊያና ግብጽ - በአስመራ ተገናኝተው መምከራቸው ነው፡፤ ይህ ምክክር ብዙ የዲፕሎማሲና ፖለቲካ ተንታኞችን ትኩረት የሳበው ያለምክንያት አይደለም፡፡ ሦስቱም አገራት ከሞላ ጎደል ከኢትዮጵያ ጋር ያላቸው ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት እየሻከረ በመምጣቱ ይመስላል፡፡
የሆርን ኢንተርናሽናል የስትራቴጂክ ጥናቶች ተቋም ዳይሬክተር ሃሰን ካሕንኔጂ፣ ይህንን የሦስትዮሽ ምክክር፤ “አዲስ አበባን በተቃራኒ አቅጣጫ የሚቀናቀን ስብስብ” ሲሉ ይጠሩታል፡፡
 ከቢቢሲ ፎከስ ኦን አፍሪካ  ጋር በነበራቸው ቆይታ።
እነዚህ አገራት በኢትዮጵያ ላይ  የተቀናቃኝነት ፍትጊያ ማነሳሳት የጀመሩት ዛሬ አይደለም። ሩቅ ዘመናትን ወደ ኋላ ይጓዛል፡፡ ቀዳሚዋ ተቀናቃኝ ደግሞ  ግብጽ ነች። የዓባይ ተፋሰስ አገር የሆነችው ግብጽ፣ በቅኝ ገዢዎቿ ዘመን የተፈረሙ የውሃ ስምምነቶች ዘንድሮም እንዲከበሩላት ስትሟሟት ትታያለች፤ እንደማይሳካ ብታውቅም፡፡
ከጥንትም ቢሆን ግብጽ፣ ኢትዮጵያ እንዳትለማና የማልማት አቅሟ እንዲሽመደመድ ያልፈነቀለችው ድንጋይ የለም፡፡ የኤርትራ ነጻ አውጪ ንቅናቄ በካይሮ ቢሮ እንዲያገኝ፣ የፕሮፓጋንዳ ልፈፋውን በራዲዮ ሞገድ እንዲያሰራጭ የማመቻቸት ሁነኛ ስራ በወቅቱ የግብጽ መንግስት ተሰርቶ ነበር፤ በ1950ዎቹ አጋማሽና በ1960ዎቹ መጀመሪያ ላይ ማለት ነው።
በኋላም በሓምድ እድሪስ ኣዋተ የተጀመረውን የጀብሐ (የኤርትራ ነጻነት ግንባር) የትጥቅ ትግል ለመደገፍ ዓይኗን አላሸችም፡፡ በአጭሩ ኢትዮጵያ የውስጥ ሰላሟ ተረጋግጦ ፊቷን ወደ ልማት እንዳታዞር የግብጽ የዲፕሎማሲና ትጥቅ-አከል ተጽዕኖ የራሱን ድርሻ ተወጥቷል። የታላቁ የሕዳሴ ግድብ ፕሮጀክት ሲጀመር፣ እንዲሁም በዓባይ ተፋሰስ ላይ የተለያዩ አነስተኛና መካከለኛ የኤሌክትሪክ ሃይል ማመንጫ ግድቦችን ለመገንባት ኢትዮጵያ ወገቧን አስራ የገንዘብ ድጋፍ ወይም ብድር ስታፈላለግ፣ ግብጽ በይፋም ሆነ በስውር የማደናቀፍ ሥራ ስትሰራ መኖሯ የአደባባይ ምስጢር ነው፡፡
 ዘንድሮም የግብጽ ኢትዮጵያን የማደናቀፍ ስራ ተጠናክሮ ቀጥሏል፡፡  የዓባይ ወንዝ ፍላጎቷን፣ የአፍሪካ ቀንድ የበላይነቷን የማረጋገጥ ፍላጎቷን ለማሟላት መውጣት መውረዷ አልቀረም፡፡ የሰሞኑ የአስመራው የሦስትዮሽ ምክክርም የዚሁ ፍላጎቷ መገለጫ ነው፡፡
ሶማሊያም ከኢትዮጵያ ጋር የነበራት የዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ምዕራፍ ጉራማይሌ ነው። አንዴ ሲሰክን፣ አንዴ ሲደፈርስ፤ አንዴ በሰላም አየር ሲታደስ፣ ሌላ ጊዜ በደም አበላ ሲታጠብ ረዥም ዓመታትን አስቆጥሯል። ይልቁንም በ1969 ዓ.ም. የዚያድ ባሬ መንግስት በኢትዮጵያ ላይ የ”ይገባኛል” ጥያቄ ባነሳባቸው ግዛቶች ወረራ በመፈጸም እስከ ሲዳሞ ድረስ ዘልቋል። በርግጥም፣ ይህ የመተንኮስ ተግባር በዘመነ ደርግ ብቻ ሳይሆን በቀዳማዊ ሃይለስላሴ ዘመነ መንግስትም ጭምር የተስተዋለ መሆኑን ልብ ይሏል።
የሆነው ሆነና ቀደም ያለውና የኋለኛው ዘመን ጦርነቶች በኢትዮጵያ አሸናፊነት ተደምድመዋል። ቀጥለው የመጡት ዓመታት ኢትዮጵያ በሶማሊያ ላይ ዲፕሎማሲያዊ የበላይነትን ተቀዳጅታ ባጅታለች። በተለይም አል ሸባብንና መሰል የሽብርተኛ ቡድኖችን በመዋጋት ረገድ የኢትዮጵያ ሚና አይተኬ ነበር። ይሁንና ኢትዮጵያ ከሶማሊላንድ ጋር ባደረገችው የመግባቢያ ስምምነት ምክንያት፣ የኢትዮጵያና ሶማሊያ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ደፍርሶ፣ ግብጽን ወደ ሞቃዲሾ እንድትመጣ በሩን ከፍቷል።
የአስመራው ምክክር ምን ምን ይዘቶችን እንዳካተተ በተለያዩ መገናኛ ብዙሃን በሰፊው እየተነገረ ነው። የኤርትራ ፕሬዚዳንት ኢሳያስ አፈወርቂ፣ የግብጽ ፕሬዚዳንት አብዱልፈታህ አልሲሲ እና የሶማሊያው ፕሬዚዳንት ሃሰን ሼክ መሃሙድ በአስመራ የሦስትዮሽ ውይይት ሲያደርጉ፣ የተስማሙባቸው ሃሳቦች በአብዛኛው ለሶማሊያ ያደሉ የሚመስሉ ጉዳዮችን አጭቀው ይዘዋል። በተለይ በኤርትራና ግብጽ መካከል ከተነሱ ሃሳቦች መሃል በውጭ ጉዳይ ሚኒስትሮች ደረጃ የፖለቲካ ምክክር ኮሚቴ ለማቋቋም የተስማሙ ሲሆን፤ በአህጉራዊ፣ ዓለም አቀፋዊና ጂኦፖለቲካዊ የጋራ ተጠቃሚነት ጉዳዮች ላይ ምክክር ለማድረግ የሚያግዝ ነው። ይህ ነጥብ የወደፊቱን የሃይል አሰላለፍ ሊወስን እንደሚችል የፖለቲካ ተንታኞች በአጽንዖት ይናገራሉ። ሁለቱም በቀይ ባሕር የወሰን ጠገግ እንደመገኘታቸው መጠን፣ ሁለቱንም የሚያስተሳስራቸው ጉዳይ እንደማይጠፋ ነው የሚነገረው።
በሌላ በኩል፣ ሦስቱም አገራት በውጭ ጉዳይ ሚኒስትሮች ደረጃ የፖለቲካ ምክክር ኮሚቴ ለማቋቋም የተስማሙ ሲሆን፤ በአህጉራዊ፣ ዓለም አቀፋዊና  ጂኦፖለቲካዊ የጋራ ተጠቃሚነት ጉዳዮች ላይ ምክክር ለማድረግ የሚያግዝ ነው። እንግዲህ የግብጽና ኤርትራ ግንኙነት ዋና ጥንስሱ ከሶማሊያና ኢትዮጵያ ጋር በሚኖሩ የዲፕሎማሲ ግንኙነቶች እንደሚሆን ተንታኞች ሲናገሩ፣ የሰሞኑ ምክክር በኤርትራ መንግስት ጋባዥነት መዘጋጀቱ የጉዳዩን እየከረረ መምጣት እንደሚያመለክት የአካባቢው የፖለቲካ ተንታኞች ይገልጻሉ፡፡
ነገሮችን በማጠቃለል፣ ምን ዓይነት መልክ እንደተጎናጸፉ እንመልከታቸው!
የግብጹ ፕሬዚዳንት ከሚኒስትሮቻቸው ባለፈ የአስመራን መሬት የረገጡት በስልጣን ዘመናቸው ለመጀመሪያ ጊዜ ነው። ይህም ለጉዳዩ የተሰጠውን ትኩረት የሚያመለክት ይመስላል።
በአሁኑ ወቅት ኢትዮጵያ እና ኤርትራ የሚያዋስኗቸውን የድንበር በሮች በሙሉ ተዘግተው ይገኛሉ። በኢትዮጵያ እና በኤርትራ መካከል ታድሶ የነበረው ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት፣  የፕሪቶሪያ ስምምነትን ተከትሎ መልሶ መሻከሩ በታዛቢዎች ዘንድ ይገለጻል። ከዚህ ከፍ ሲል በአፍሪካ ቀንድ ያለው ውጥረት ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተጋጋለ መጥቷል። በኢትዮጵያ እና በሶማሊያ እንዲሁም በግብጽ እና በኢትዮጵያ መካከል ውጥረቶች ነግሰዋል፤ ከላይ በጠቀስናቸው ምክንያቶች። በኤርትራ እና በኢትዮጵያ መካከል ያለው ግንኙነት መሻከር በመገናኛ ብዙሃን እየተገለጸ በሚገኝበት ወቅት፣ ፕሬዚዳንት ኢሳይያስ ከሶማሊያ እና ከግብፅ ጋር ያላቸውን ግንኙነት እያጠናከሩ ነው።
ኢትዮጵያ ራሷን እንደ ነጻ አገር ካወጀችውና በዓለም አቀፍ ደረጃ ዕውቅና ካላገኘችው ሶማሊላንድ ጋር 20 ኪሎ ሜትር የሚሸፍን የባሕር ጠረፍ ለማግኘት የፈረመችው የመግባቢያ ሰነድ፤ ሶማሊያን በእጅጉ አስቆጥቶ በቀጠናው ከፍተኛ ውጥረትን ያስከተለ ሆኗል። በኢትዮጵያና በሶማሊያ መንግስት ባለስልጣናት መካከል እየተካሄደ ያለው የቃላት ጦርነት እየተባባሰ ሲሆን፣ ይህ ደግሞ ወደ ቀጥተኛ አሊያም የእጅ አዙር ግጭት እንዳያመራ ብዙዎችን አስግቷል፡፡
በታላቁ ሕዳሴ ግድብ ግንባታ ምክንያት ለዓመታት ከኢትዮጵያ ጋር ስትወዛገብ የነበረችው ግብጽ፤ ከሶማሊያ ጋር የወታደራዊ ትብብር ስምምነት መፈራረሟ ኢትዮጵያን እንዲሁም የአፍሪካን ቀንድ ቀጣናን ስጋት ላይ ጥሏል። ግብጽ ራሷን በነጻ አገርነት ካወጀችው ሶማሊላንድ ጋር በተገባው የባሕር በር መግባቢያ ስምምነት፣ ከኢትዮጵያ ጋር ውዝግብ ውስጥ ለገባችው ሶማሊያ በሁለት ዙር በአይሮፕላን እና በመርከብ የተጫኑ የጦር መሳሪያዎች መላኳን ተከትሎ ውጥረቶቹ ተካርረዋል።
የሁለቱ አገራት ወታደራዊ ትብብር ስጋት ውስጥ የጣላት ኢትዮጵያም የአፍሪካ ቀንድ ቀጣናን ለማተራመስ እየተወሰደ ያለውን እርምጃ በዝምታ እንደማትመለከት አስታውቃለች። የሶማሊያ መንግስትንም “ቀጣናውን ለማተራመስ ከሚሹ የውጭ ሃይሎች ጋር እየሰራ ይገኛል” ስትል ከስሳለች።
የዚህ  ሁሉ ቀጣናዊ ትርምስ መጨረሻ ከምን ይደርስ ይሆን? ለአገራችን ትርፍን ያመጣል? ወይስ ኪሳራን ይጋብዛል?...አብረን የምናየው ነው የሚሆነው።

 • የሥርዓተ ትምህርት ፖሊሲው እንደገና መወለድ አለበት
    • የትምህርት ፖሊሲዎቻችን እኛን አይመስሉም

         ከቅርብ ዓመታት ወዲህ የ12ኛ ክፍል መልቀቂያ ፈተናን ከሚወስዱ ተማሪዎች መካከል፣ ወደ ቀጣዩ የትምሕርት እርከን የሚያልፉ ተማሪዎች ቁጥራቸው በእጅጉ እያሽቆለቀለ መጥቷል። ለዚህም በምክንያትነት የሚጠቀሱ የተለያዩ ጉዳዮች አሉ። በፈተና አሰጣጥና አወጣጥ፣ በትምህርት ፖሊሲ፣
በትምህርት ጥራትና ተያያዥ ጉዳዮች ዙሪያ የአዲስ አድማስ ጋዜጠኛ ከሥርዓተ ትምሕርት ባለሞያው አቶ መስፍን ሰጥአርጋቸው ጋር ሰፋ ያለ ቃለመጠይቅ አድርጓል፡፡ እነሆ፡-



           በተከታታይ ዓመታት እንደታየው  የ12ኛ ክፍል መልቀቂያ ፈተና ውጤት እያሽቆለቆለ መጥቷል፡፡ እርስዎ አንደ አንድ የሥርዓተ ትምሕርት ባለሞያ ለዚህ ምክንያቱ ምንድን ነው ብለው ያስባሉ?
እንዳልከው መነሳት የሚኖርብን በተከታታይ ዓመታት ዝቅተኛ የሚባል ሳይሆን አፈጻጸሙ በጣም በወረደ ደረጃ ውጤቱ ዝቅተኛ እንደሆነ ያሳያል። የትምሕርት ሚኒስቴር መረጃ እንደሚያሳየው፣ በ2014 ላይ 3 ነጥብ 3 በመቶ አካባቢ ተማሪዎች፣ በ2015 ዓ.ም. ደግሞ 3 ነጥብ 2 በመቶ ተማሪዎች እንዳለፉ ያሳያል። ትንሽ ከፍ ያለ ውጤት የታየው ከእነ መሰረታዊ ችግሮቹ፣ 5 ነጥብ 4 አካባቢ ማሳለፍ ተችሏል ማለት ነው፤ በዘንድሮ ባለው ሁኔታ። 2 ነጥብ 2 በመቶ አካባቢ ለውጥ አሳይቷል፤ ከባለፈው ዓመት። ይህ እንግዲህ ባለው ተጨባጭ ሁኔታ እንደ ስታትስቲክስ መረጃ ሊወሰድ ይችላል እንጂ፣ ውጤቶቹ የሚያሳዩት ከጊዜ ወደ ጊዜ እያዘቀዘ መሆኑንና እንደገና ቆም ብለን ልናስብበት የሚገባን እንደሆነ ነው፡፡ ምክንያቱም ለምሳሌ፡ ዘንድሮ ብቻ ያላሳለፉ ተብለው የተጠቀሱ ትምሕርት ቤቶች አሉ። በ1 ሺሕ 363 ትምሕርት ቤቶች አካባቢ አላሳለፉም። አንድም ተማሪ ያላሳለፉ ናቸው። ውስብስብ የሆነና ዘላቂ የሆነ ችግር ውስጥ እንደገባን የሚያሳይ ነው። ምክንያቱም ከ94 እና 96 በመቶ በላይ ተማሪዎች በየዓመቱ እያሳለፍን አይደለም ማለት ነው።

ይህ እንግዲህ በጣም ከባድ የስታትስቲክስ ውጤት ያሳያል። አሉታዊ ተጽዕኖውን በአጠቃላይ በአራት ከፍለን መመልከት እንችላለን። ግለሰባዊ ችግሮች ይኖሩበታል፤ መዋቅራዊ ችግሮች ይኖሩበታል። ማሕበራዊና ኢኮኖሚያዊ ችግሮች ይኖሩበታል። እንዲሁም የመንግስት ፖሊሲ ለዚሁ ሁሉ ነገር አስተዋጽዖ አለው  ተብሎ ሊወሰድ ይችላል። ሁሉንም ነገር ፖሊሲውና መንግስት ላይ መፍረድ ግን አይቻልም፡፡  በዋናነት የትምሕርት ስኬቱን ወይም ደግሞ ውድቀቱን ሊያፋጥኑ የሚችሉበት ዕድል ያለው በአራቱ ባለድርሻ አካላት እጅ ላይ ነው። ስለዚህ ዘርዘር እያደረግን ለማየት ያህል፣ አሁን ባለንበት ሁኔታ ለውጤት መዋዠቅ አብዛኛው አካባቢ ያልተረጋጋ ፖለቲካና የሰላም ዕጦት ያለባቸው መሆናቸው ሊጠቀስ ይችላል። ደረጃቸውን የጠበቁ የትምሕርት ተቋማት አለመኖር - ከዚሁ ጋር ተያይዞ ጥናቶች፤ 12 ነጥብ 4 በመቶ ብቻ ደረጃቸውን የጠበቁ ትምሕርት ቤቶች እንዳሉ ያሳያሉ። እንደዚሁም የሰለጠኑና ብቃት ያላቸው መምህራን አለመኖር. . .የሰባተኛና የስምንተኛ ክፍል መምህራን ብቃታቸው ተለክቶ ነበር። ወደ 29 ነጥብ 8 በመቶ አካባቢ ብቻ ብቃት ያላቸው ሆነው መገኘታቸው፣ ይህም አንዱ ለውጤቱ መዋዠቅ የራሱን አስተዋጽዖ ያደርጋል። ሌላው የተማሪዎቹ የራሳቸው የፈተና ስነ ልቦና ዝቅተኛ መሆንና ዝግጁ አለመሆን ነው። ሊጠቀስ የሚችለው ሌላው ጉዳይ የጥያቄዎቹ ተገቢነት. . .በራሳቸው የሚወጡት ጥያቄዎች ተገቢነት ዝቅተኛ መሆን፣ ወጣቱ ለትምሕርት ያለው ፍላጎት እየቀነሰ መምጣት ወይም መሰልቸት፣ ትምሕርትን በዕኩልነት ማዳረስ አለመቻል፣ ኢ ፍትሐዊነት መኖሩ፣ በወጣቱ ዘንድ  የመዝናናት ባሕልና የበይነ መረብ አጠቃቀም ልቅነት መጨመሩ፤ እሱ በራሱ አሉታዊ ተጽዕኖ አለው።

ሌላው በመንግስትና በሕዝብ መካከል ያለው አለመተማመን. . .ሕዝብ መንግስትን የማያምነው ከሆነ፣ መንግስት የሚሰጠውን ነገር በሙሉ ይጎዳኛል የሚል ፍርሃት ስለሚኖርበት፣ ከዚህ ጋር ተያይዞ በ2014 ዓ.ም.፣ በአማራ ክልል አካባቢ አብዛኛው ተማሪ ፈተናውን ላለመውሰድ የነበረውን ዕንቅስቃሴ እናስታውሳለን። በብዙ ሺሕዎች የሚቆጠሩ ተማሪዎች ከተመዘገቡ በኋላ፣ መንግስት የሚሰጠውን ፈተና ላለመውሰድ የሄዱበትን መንገድ ማስታወስ በቂ ሊሆን ይችላል። ሌላው የተማሪዎች አጠናን ዘዴ፣ የጊዜ አጠቃቀም፣ ውጤታማ የመማር ቴክኒክን አለመጠቀም የሚሉት በተማሪዎቹ በኩል ሊጠቀሱ የሚችሉ ናቸው። ብዙ ጊዜ የማናስተውለው ደግሞ የተማሪው የጤንነትና የአካላዊ ደህንነት ብዙ ጊዜ አናስተውላቸውም። ቀጥታ ተጽዕኖ እንዳላቸው ስለማናስብ፣ ለምሳሌ፡ የተመጣጠነ ምግብ እና በቂ ዕረፍት አለማግኘት የተማሪዎችን አቅምና ትኩረት በዋናነት የሚወስኑ ነገሮች ናቸው። አካልም፣ አዕምሮም የሚገነባው፤ ውሎህም የሚመሰረተው በምትበላውና በምታገኘው ዕረፍትና ምግብ ላይ የተመሰረተ ስለሚሆን ነው። ደረጃቸውን የጠበቁ የትምሕርት ተቋማት ያለመኖር ስል፣ ከቤተ መጽሐፍት - ቤተ ሙከራ - የመማሪያ ክፍሎች - የስፖርት ማዘወተሪያዎች - የተለያዩ የትምሕርት ግብዓቶች - የተማሪ ክፍል ጥምርታ. . .የአይሲቲ ቴክኖሎጂዎች. . .እነዚህ ነገሮች በሙሉ አንድን ትምሕርት ቤት ደረጃውን የጠበቀ ነው ሊያስብለው ይችላል። ከሌለው ደግሞ ለመማር ምቹ ያልሆኑ ሁኔታዎችን እንደሚፈጥር ሁላችንም የምንገነዘበው ጉዳይ ነው። የወላጅ ተሳትፎ ዝቅተኛ መሆን ሊነሳ ይችላል። ለልጆቻቸው ከትምሕርት ጋር ተያይዞ ያላቸው ትኩረት ዝቅተኛ እየሆነ መጥቷል።

ድሮ ድሮ ትምሕርት የቀጣዩ ሕይወት ዕድል መወሰኛ ተደርጎ ይወሰድ ስለነበር፣ የወላጆችም ጣልቃ ገብነት ሰፊ ነበር። አሁን ግን በትምሕርት በኩል ሰዎች ሄደው የሚያገኙት ነገር ረብ የሌለው ስለሆነ ለትምሕርቱ ወይም ለልጆቻቸው ብዙም ትኩረት እየሰጡት አለመሆኑ እንደ አንድ ችግር ሊወሰድ ይችላል። ምክንያቱም የተማረውም የተመረቀውም ስራ አጥ ሆኖ ነው የምታገኘውና። ለወላጅ ይህ ሃዘን ነው አይደል? ዝቅተኛ ኑሮና መሰረታዊ ፍላጎት አለመሟላት ነው። በራሱ ማሕበረሰቡ እየናረ ያለበት ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ፣ ለልጆቻቸው መሰረታዊ ፍላጎት ማሟላት የሚያስችላቸው አይደለም። ይህ ደግሞ ቀጥታ ወላጅ ተጽዕኖ ማድረግ እንዳይችል ሆኗል ማለት ነው። በቀጥታ መረዳትም፣ ማገዝም እንዳይችሉ አድርጓቸዋል። ግን ሊታሰብበት የሚገባው የቢጤ/ አቻ ግፊቶች ናቸው። እነዚህ የቢጤ ግፊቶች ተማሪዎች ጓደኞቻቸውን ከሚመርጡበት ሁኔታ ይጀምራል ማለት ነው። ምክንያቱም ዛሬ ካለንበት ነባራዊ ሁኔታ ተነስተን የሚመርጡት ጓደኛ በትምሕርት ላይ ወይም በሌላውም መንገድ ጠንካራ ካልሆነ፣ የሚመራው በዚያ በሚሄድበት መንገድ ነው። በአንድም በሌላም መንገድ ዛሬ ትልቅ ስብራት የሆነን፤ ለወጣቱም ደግሞ ዳገት የሆነበት የአቻ ግፊቶችን ለመቋቋም ያላቸው አቅም ዝቅተኛ መሆን ነው። ስለዚህ ከትምሕርትና ከትምሕርት ስርዓት የመውጣቱ ዕድላቸው ሰፊ እየሆነ የሄደበትን ሁኔታ ማየት እንችላለን። ሌላው እንግዲህ የምንጠብቀው ብሔራዊ የትምሕርት ፖሊሲ ነው። ይህ ብሔራዊ የትምሕርት ፖሊሲ አንደኛ፣ በበቂ ሃብት አለመደራጀት -- በቂ ሃብት የለም ማለት ብቁ የሆነ ተቋም መፍጠር አትችልም። በቂ የሆነ ስልጠና ማድረግ አትችልም። በቂና ተወዳዳሪ የሆነ የሰው ሃይል ሊኖር አይችልም። ስለዚህ ከሞላ ጎደል ብሔራዊ የትምሕርት ፖሊሲዎቻችን በቂ ሃብት የሌላቸው መሆናቸው፣ ይህም ደግሞ የመምህራን የስልጠና ሂደት በማወክና ተገቢውን ስልጠና እንዳይሰጥ በማድረግ የራሱን ሚና ይጫወታል።

 ብሔራዊ ፈተናዎች ወደ ከፍተኛ የትምሕርት ተቋማት ብቸኛ የመግቢያ መስፈርት መሆናቸው ነው። የከፍተኛ ትምሕርት ተቋማት መግቢያ ላይ የምንጠቀመው መስፈርት አንድ ነገር ብቻ ነው። እርሱም መጨረሻ ላይ ምን ውጤት አምጥተሃል?  የሚለው ነው። ወይም ደግሞ፣ አንዱን ጎን ብቻ፤ የተማሪዎችን የቅርብ ጊዜ የማስታወስ ችሎታቸውን ብቻ በመለካት ቀሪ ሕይወታቸውን እንዲወስኑ የሚያደርግ ብቻ ይሆናል ማለት ነው። ይህ ማለት የአንድን ተማሪ ሁለንተና የሚለካ አለመሆን ማለት ነው። ሁለንተናውን የማይለካ በመሆኑ ምክንያት ሊጠቀስ የሚችል ነው ተብሎ ሊወስድ ይችላል። እንግዲህ በአጠቃላይ ተጽዕኖዎቹ እነዚህ ናቸው። አንዳንዶቹ ጊዜያዊ ተጽዕኖዎች ናቸው። አንዳንዶቹ ግን የረዥም ጊዜ ተጽዕኖ ይዘው የመጡ ናቸው። ወደፊትም ካልተስተካከሉ የሚቀጥሉ  ናቸው ተብሎ ይታመናል።
ፈተናን እንደ አንድ መንገድ በመጠቀም የትምህርት ጥራትን የማረጋገጥ አቅጣጫ የተያዘ ይመስላል። ፈተና ብቻውን የትምሕርት ጥራት የማረጋገጥ አቅም አለው  ብለው ያስባሉ? ወይስ ከሌሎች የፖሊሲ ጉዳዮች ጋር ነው አብሮ መታየት ያለበት?
 በአጭሩ የለውም ነው መልሱ። ፈተና ብቻውን የትምሕርትን ጥራት የማረጋገጥ አቅም የለውም። የትምሕርት ግብ፤ ዜጎች ሁለንተናዊ ሰብዕናን የተላበሱ፣ ብሔራዊ ፍቅር ያላቸው፣ ያለንን የተፈጥሮ ሃብት ሳይንሳዊና በቴክኖሎጂ የተደገፈ ምርታማነትን በመጨመር ኢኮኖሚውን ማሳደግ የሚችሉ፣ ማሕበራዊና ፖለቲካዊ የዕውቀት አድማስን በማስፋት የተሻለና ምቹ ሕይወትን ለመኖር ለማስቻል የምንጠቀምበት የማስፈጸሚያ መሳሪያ ነው።

የትምሕርት ግብ ይህ ነው። ዋናው ግቡ ሄዶ ሄዶ በአንድ አገር ላይ ሊታለም የሚገባው ይህ ነው ተብሎ ሊወሰድ ይችላል። ከዚህ አንጻር ፈተናዎቻችን ብቻ ሳይሆን የትምሕርት ስርዓታችንም በዚህ ልክ መቀረጽና መታረም ያለባቸው ናቸው። ከዚህ አንጻር ገና የሚቀረን ጉዳይ ብዙ ነው። ፈተናው ብቻ አይደለም፤ የትምሕርት ስርዓቱ የራሱ መነሻ ስላለው ማለት ነው። በመሆኑም የትምሕርት ፍልስፍናችንን ከአገሪቱ ነባራዊና ታሪካዊ ዳራ፣ እንዲሁም ካለን የተፈጥሮ ሃብትና ከማሕበረሰቡ ዕሴት አንጻር በልኩ እስካልሰጠነው ድረስ፣ የትምሕርት ጥራትንም ሆነ ተደራሽነትን ማረጋገጥ አንችልም። መነሻችን “ምዘና ዓላማው ምንድን ነው? ምን ለማድረግ ነው የምንጠቀምበት?” ስንል፣ ጥያቄ አውጥተን ከመለካት የዘለለ ዓላማ ነው ያለው። አንድን ዜጋ ሁለንተናዊ ማንነት ባልለካንበት መለኪያ ወይም መሳሪያ የትውልዱን ዕጣፈንታ በዚህ መወሰን የሚቻል አይሆንም። አሁን እየሄድንበት ባለው የፈተና ስርዓት ማለት ነው። ዓለማት ምን ዓይነት ተሞክሮ አላቸው? -- ይህንን ሞክረው ስለከሸፈባቸው የተለያዩ ተሞክሮዎችን ተጠቅመዋል። በዚህ አጋጣሚ ለምሳሌ፡ የምንጠቅሳቸው በኢኮኖሚም፣ በማሕበራዊ ደረጃዎችም ያደጉ አገራት ናቸው። እነ አሜሪካን፣ እነ ጀርመንን፣ እነ ታላቋ ብሪታኒያ፣ እነ ጃፓን፣ እነ ፊንላንድ፣ እነ ቻይና፣ ፈረንሳይ፣ ደቡብ አፍሪካ፣ እነ ደቡብ ኮሪያ፣ ካናዳ. . .እነዚህ አገራት በኢኮኖሚም፣ በትምሕርት ስርዓታቸውም የተሻሉና ሞዴል የሚባሉ ናቸው። ለመመዘን የሚጠቀሙት መስፈርት ምንድን ነው? በዋናነት ሶስት ነገሮች ላይ ያጠነጥናል። አንደኛ ከተማሪው ተሰጥዖና ችሎታ አንጻር፤ ሁለተኛ ተማሪው ካለው የመፈጸም አቅም አንጻር፤ ሦስተኛ ፍትሐዊ የትምሕርት ተወዳዳሪነትን ለመተግበር ሚዛኑን የጠበቀ እንዲሆን በማድረግ፤ በእነዚህ ሦስት መሰረታዊ መስፈርቶች ላይ ይሽከረከራል። ይህን ለማድረግ ከፈተና ውጪ የሚጠቀሟቸው መስፈርቶችን አስቀምጠዋል። ለምሳሌ፡ ከብሔራዊ መገምገሚያ ጀምሮ -- ይህ ብሔራዊ መገምገሚያ የምንለው የከፍተኛ ትምሕርት ተቋማት መግቢያ ፈተና ጀምሮ እስከ አካባቢያዊ ፈተናዎች ድረስ ውጤት ይይዛሉ። አካባቢያዊ ፈተና ማለት ከታች ጀምሮ ያሉ ውጤቶች ሁሉ ከግምት ውስጥ እንዲገቡ ይደረጋል ማለት ነው።

ሁለተኛው ከመጀመሪያ ጀምሮ እስከ 12ተኛ ክፍል -- በተለይ ከ9ኛ ክፍል እስከ 12ኛ ክፍል ያስመዘገቡት የክፍል ውጤት ይመዘገባል። ጭምቅ ውጤታቸው ይወሰዳል። ሦስተኛ ለተጓዳኝ ትምሕርት የነበራቸው ተሳትፎ -- በክበባት ውስጥ የነበራቸው፣ በማሕበራዊ አገልግሎት ውስጥ የነበራቸው፣ በበጎፈቃድ የነበራቸው ተሳትፎ -- ከየትምሕርት ቤቶቻቸው እየተመዘገበ የተሳትፎ ውጤት ይሰጣቸዋል። ለዚህ ማንነታቸውና ሰብዕናቸው፣ እንዲሁም ክህሎታቸው ማለት ነው። አንድን ሰው በፈተና የምትለካው ማስታወስ የሚችለውን ነገር ብቻ ነው። ይሄኛውን ሰብዕና እና ማንነት በፈተና ሊለካ ስለማይቻል ነው። ሌላውም ከመምህራን በሚሰጡ የድጋፍ መገለጫዎች አንደኛው መስፈርታቸው ነው። ምክንያቱም መምህራን ተማሪዎቻቸውን በሚያስተምሩበት ወቅት የስራ ስነ ምግባራቸውን፣ ችሎታቸውን በደንብ ስለሚያውቁት፣ እነርሱ የድጋፍ ደብዳቤ ይጽፉላቸዋል ማለት ነው። ይሄ እንደ አንድ መስፈርት ይወሰዳል። ሌላው በቃለ መጠይቅ ሊሆን ይችላል -- በጽሁፍም ሊሆን ይችላል፤ የአስተሳሰብ ግንዛቤያቸውንና በመስኩ ያላቸውን ጥልቅ ዕውቀት ለመለካት ይጠቀሙባታል። ይህ አንደኛው መንገዳቸው ነው። ስለ ራሳቸው መግለጽ ወይም ግለታሪክ የምንለው አንዱ ነው። ፍላጎታቸውንና ሊያሳኩት የሚፈልጉትን ግብ በማስቀመጥ ይጽፋሉ። ይህም የተግባቦት ክሂላቸውን፣ ተነሳሽነታቸውን እና ለዩኒቨርስቲ ትምህርት ብቁ መሆናቸውን ይለኩበታል ማለት ነው።
እንግዲህ “እኛ ደግሞ እንዴት ነው የምንለካው? እንዴት ነው ስንከተለው የነበረው?” ሲባል በመስፈርቶች ላይ የተመረኮዘ የፈተና ስርዓት (Standard-based exam system) የተባለውን አሰራር ነው የምንጠቀመው። ይህንን እነ ቻይና፣ እነ ደቡብ ኮሪያ. . .የእነርሱ ቃና ያለበት የትምሕርት ስርዓት ነው። ሁልጊዜ ፈተና እንሰጣለን፤ እንጥላለን ወይም እናሳልፋለን። እንግዲህ በዋናነት ይህ “ፈተና መር” የሚባለው የዩኒቨርስቲ መግቢያ ፈተናን በማለፍ ውጤት ማስመዝገብ ነው የሚያስፈልገው። ተማሪዎች ከፍተኛ ውጤት ማምጣት ይኖርባቸዋል። ያ ደግሞ የሚያጠኑትን የትምሕርት መስክ እንዲመርጡ ዕድል ይሰጣቸዋል። ሁለት ዕድል አለው ማለት ነው፤ አንደኛ ወደ ከፍተኛ ትምሕርት ተቋም ያሳልፋል። ሁለተኛ የተሻለ የትምሕርት መስክ ለመምረጥ ያስችላል ማለት ነው። እንግዲህ የከፍተኛ ትምህርት ክፍል ውጤቶቻቸው ዩኒቨርስቲ ለመምረጥ ዝቅተኛ ቢሆንም፣ ለምሳሌ፡ የሕክምና እና የምሕንድስና የትምሕርት መስኮችን እንደ መግቢያ ውጤት ይቆረጥላቸዋል። እስካሁን ስንመጣበት የቆየነው ይህ ነው። እስካሁን በሚያመጡት ውጤት ላይ ተመስርተን ቆይተናል። እንደዚህ ዓይነት ስርዓት እኛ አሁን ለወደቅንበት ወይም ዝቅተኛ ውጤት ላመጣንበት እንደ ዋና ምክንያት ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል ማለት ነው።

ለዚህ የውጤት መዋዠቅ ምን ዓይነት የመፍትሔ አቅጣጫ መከተል አለብን ብለው ያስባሉ? ምን ዓይነት እርምጃ መወሰድ አለበት?
የፖሊሲ ጉዳዮች መገምገም ይኖርባቸዋል። በርግጥም፣ እንደገና መልሰን ማመን ያለብን የትምሕርት ፖሊሲውን ነው። ምክንያቱም የትምሕርት ፖሊሲ የሌሎች ፖሊሲዎች ሁሉ መሰረት ነው። ዛሬ አገሪቱ ለገባችበት ሁለንተናዊ ቀውስ ትምሕርት ቤት ላይ በግድየለሽነት ተዘርተው የበቀሉ አረምና አሜኬላዎች ምክንያት ናቸው ተብለው ሊቆጠሩ ይችላሉ። በታሪክ አጋጣሚ የትምሕርት ፖሊሲዎቻችን እኛን አይመስሉም። የትምሕርት ስርዓቱን የምንገመግመው በፈተና ሳይሆን፣ አገሪቱ ባለችበት ነባራዊ ሁኔታ ነው። ምክንያቱም ሄዶ ሄዶ ውጤቱ የሚታየው ለአገር በምታበረክተው አስተዋጽዖ ነው። የትምሕርት ዋናው ዓላማ የአገሪቱን ሁለንተናዊ አቅም ማሳደግ፣ ማበልጸግና መጠቀም ስለሚሆን ነው። ችግርን የማይፈታ ከሆነ፣ ትምሕርት ትምሕርት አይደለም። ስለዚህ ፖሊሲዎቻችን ከዚህ አንጻር ቅኝቶቻቸውን ካላስተካከሉ በቀር ለውድቀቱ ዋና እና ቀጥተኛ ተጠያቂ ናቸው ተብለው ሊወሰዱ ይችላሉ። ስለዚህ ከውጤት መዋዠቅ ለመውጣት በሁለት መልኩ መፍትሔውን ማየት እንችላለን። አንደኛ ጊዜያዊ መፍትሔ ሲሆን፣ ሁለተኛው ደግሞ ዘላቂ መፍትሔ ብለን ልንከፋፍለው እንችላለን። ጊዜያዊ መፍትሔ የምንለው የአዳሪና የማሕበረሰብ ትምሕርት ቤቶችን የላቀ የውጤት አፈጻጸም ተሞክሮ በመውሰድና በመቀመር ወደ መንግስት የትምሕርት ተቋማት በቶሎ መስፋፋት የሚችልበትን ዕድል መፍጠር ነው። ሌላው አሉታዊ ተጽዕኖ የሚያበረክተው ያልተረጋጋ ፖለቲካና ሰላም ነው።

ይህን በፍጥነት በማሻሻል -- እንደ ትምሕርት ባለሞያ እንዴት እንደሚሻሻል ምክር መስጠት ባልችልም -- በፍጥነት ግን ተሻሽሎ ወደ ተረጋጋ ፖለቲካና ሰላም መምጣት ያስፈልጋል። እንደ አገር ዘላቂ መፍትሔዎች ላይ መነጋገር ያስፈልጋል። በአጭሩ የትምሕርት ፍልስፍናው፣ ግቡ፣ ዓላማውና የስርዓተ ትምሕርት ፖሊሲው እንደገና መወለድ አለበት ብዬ አምናለሁ። ለመታከም በማይችልበት ሁኔታ ውስጥ ስላለ ብዬ ነው። ከማስታመም ይልቅ እንደገና ኢትዮጵያዊ አድርጎ መውለድ የተሻለ አማራጭ ሊሆን ይችላል። ሁሉን አቀፍ የትምሕርት ስርዓት ብንከተል ለአገራችን ጠቃሚ ይመስለኛል። ሁሉን አቀፍ የመግቢያ ፈተና ስርዓት፣ ለአጠቃላይ የሰዎች ዕድገት አጽንዖት ይሰጣል። አዕምሯዊ ስሜትና ፍላጎትን ይገመግማል። እንዲሁም አካሉና መንፈሱን የመለካት አቅም አለው። አብዛኛዎቹ ውጤታማ የትምሕርት ፖሊሲ አላቸው የሚባሉ አገራት የሚከተሉት ፖሊሲ ይህንን ነው። ከአገሪቱ ነባራዊ ሁኔታ ተነስቶ ወደ ሌላኛው የዓለም ክፍል የሚሰፋ ይዘት አለው። ስለሆነም ወደዚህ የትምሕርት ስርዓት መሸጋገር አለብን። በዚህም ስርዓት ስለእያንዳንዱ ተማሪ መሰረታዊ መረጃ ለማግኘት ይቻላል። በአንድ የማጠቃለያ ፈተና የተማሪዎችን ውጤት ከመወሰን ይልቅ በተከታታይ ምዘና አማካይነት የተማሪዎችን አቅም እየለኩ መጓዝ ይቻላል። የተለያዩ የመገምገሚያ ስልቶችን መጠቀሙ የተሻለ ይሆናል ማለት ነው። ሌላው አማራጭ የብሔራዊ ፈተናዎችን ብዛት መቀነስ ነው። ብሔራዊ ፈተና ላይ ብቻ ከመንጠልጠል፣ ሚዛናዊ የሆነ የምዘና ስርዓት መጠቀም እንችላለን። አንደኛ የክፍል ውጤታቸውንና የተጓዳኝ ተሳትፎ ምዘና ማካተት ያስፈልጋል። እንደ አገር የፈተና አወጣጥ ሂደቱን ማሻሻል የግድ ይላል። የእኛ አገር ብሔራዊ ፈተና ዋና ዓላማ ማስታወስና ማስታወስን ብቻ መለካት ነው። ይህ  መሆን የለበትም። የትምሕርትም ዓላማ ያ አይደለም። ዓላማው ጥልቅ አስተሳሰብን፣ ፈጠራን፣ ችግርን የመፍታት ችሎታ ያማከለ፣ የተማሪውን ሁለንተናዊ ዝግጅት በሚለካ መልኩ መዘጋጀት አለበት ማለት ነው። የነጻ ትምሕርት ዕድልን ማጠናከር፣ ዝቅተኛ ገቢ ላላቸው ተማሪዎች የሚረዳ በመሆኑ ሊታሰብበት ይገባል። የእነዚሁ ተማሪዎችን ተስፋ ማለምለም የተገባ ነው። እነዚህን ሃሳቦች ቀይጦ በመጠቀም አገራችን የተሻለ የትምሕርት ስርዓት እንድትገነባ ማድረግ ይቻላል።

        ከሊዮ ቶልስቶይ ተረቶች ውስጥ እንዲህ የሚል ይገኝበታል፡፡
አንድ ንሥር በዛፍ ላይ  ጎጆ ትሠራለች፡፡ እዚያም  ውስጥ ጫጩት ትፈለፍላለች፡፡ አንዲት አሳማ ደግሞ ግልገሎቿን ይዛ ዛፉ ሥር ትቀመጣለች፡፡ ንሥሩዋ ሩቅ በርራ አድና ልጆቿን ትቀልባለች፡፡ አሳማዋ ዛፉ ስር እየኖረች እጫካው ውስጥ እየገባች፣ እያደነች ውላ ማታ ለልጆቿ ምግብ ታመጣላቸዋለች፡፡ በዚህ ዓይነት ንስርና አሳማ እንደ ጎረቤት እየተማመኑ፣ እየተዋደዱ፣ አንዳቸው አንዳቸው ላይ ክፉ ላያስቡ ተስማምተው መኖራቸውን ይቀጥላሉ፡፡ በመሰረቱ ንሥርና አሳማ በተፈጥሯቸው አንዳቸው ያንዳቸውን ግልገል ካገኙ የማይምሩ፣ ተፃራሪ ፀባይ ያላቸውና ሊጠፋፉ የሚችሉ ናቸው፡፡ አንድ ቀን አንዲት አሮጊት ድመት ወደ ሁለቱ ሠፈር መጣች፡፡ የንሥሯንም ጫጩቶች፣ ጡት የሚጠቡትንም  የአሳማዋ ግልገሎች ፣ ልትበላቸው አሰበች፡፡
ወደ ንስሯ ሄዳ፤
“ንሥር ሆይ፣ ለምግብና ለአደን ብለሽ ከእንግዲህ ሩቅ መንገድ እንዳትሄጂ፡፡ ይቺ አሳማ የምትተኛልሽ አይምሰልሽ፡፡ መጥፎ ተንኮል እያሰበችብሽ  ነው፡፡ የዛፉን ሥር እየበጣጠሰችው ነው፡፡ እንደምታይው በየቀኑ የሥሩን አፈር እየማሰች ነው፡፡” አለቻት፡፡ ንሥሯም ስለ ምክሯ አመሰግናት ተለያዩ፡፡
ቀጥላ ደግሞ ወደ አሳማዋ ዘንድ ሄዳ፤
“አሣማ ሆይ፣ ዘንድሮ ጥሩ ጎረቤት አልተዋጣልሽም፡፡ ትላንት ማታ ንሥሯ ለጫጩቶቿ እንዲህ ስትል ሰማኋት፡፤ ወዳጄ ስለሆንሽ ሆዴ አልችል ብሎኝ ልነግርሽ መጣሁ አለች፡፡ አሳማም፤ “ምን አለችኝ እባክሽ?” ብላ  በጉጉት ጠየቀች፡፡
ድመትም፣ “ምን ስትል ሰማኋት መሰለሽ፣ ልጆቼ፤ ከእንግዲህ አትራቡም፡፡ እንዲያውም ጥሩ ጥሩ ግልገል አሳሞች እያመጣሁ እቀልባችኋለሁ፡፡ አይዟችሁ፣ ይህቺ አሳማ የምንኖርበት ድረስ መጥታ ግልገሎቿን መሬት ላይ አፍስሳልናለች፡፡ እናታቸው ራቅ ብላ ስትሄድ ቆንጆ ቆንጆ ግልገሎቿን እያመጣሁ አበላችኋለሁ” አለች፡፡
ከዚህ  ቀን ጀምሮ ንሥር ወደ ሩቅ ቦታ እየሄደች ማደኗን አቆመች፡፡
አሳማዋም ከዚህ ቀን ጀምሮ ወደ ጫካ መሄዷን አቆመች፡፡
የንሥርም ጫጩቶች፣ የአሳማም ግልገሎች ከቀን ወደ ቀን ለረሀቡ እየተጋለጡ ሄዱ፡፡ ውሎ አድሮ፣ የንሥር ልጆች  አንድ በአንድ ከዛፍ ላይ እየተፈነቸሩ ይወድቁ ጀመር፡፡ የአሳማም ግልገሎች  እናታቸው ለመኖሪያ በማሰችው ጉድጓድ ውስጥ ሞተው ይገኙ ጀመር፡፡ አሮጊቷ ድመት የሞቱትን ጫጬቶችና ግልገሎች እያፈራረቀች የተመጣጠነ ምግብ ማለት ይሁ ነው እያለች እየተመገበች ፌሽታ ስታደርግ ከረመች፡፡
ንስርና አሳማ ሲያለቅሱ ሰነበቱ፡፡
***
ከላይ  ዛፉ ከታች መሬቱ ለመኖሪያ ካልተመቸ አገር አማን አትሆንም፡፡  የህዝብ ኑሮ አስተማማኝ አይሆንም፡፡ በዜጎች መካከል መተማመን አይኖርም፡፡ አንድም ፍትሃዊነት እየጠፋ “በጨው ደንደስ በርበሬ ተወደስ ይሆናል፡፡” አንድም ደግሞ ቃልኪዳን ፈርሶ፣ የተደላደሉበት ተንሸራትቶ “ያመኑት ፈረስ ጣለ በደንደስ” ይሆናል፡፡
ከላይ በተረቱ እንዳየነው፤ ተቻችለውና ተስማምተው ለመኖር የሚችሉትን በማናቆር እንጠቀማለን ለሚሉ አለመመቸት ተገቢ ነው፡፡
እጅግ የከረሩ አቋሞች የሚያመጡትን  ጉዳት እንዳንዴ ከህዝብና ከአገር  ጥቅም አንጻር ማየት ተገቢ ነው፡፡ በፓርቲዎች ደረጃ ሲታሰብ፣ የኔ ልማት የሌላው ጥፋት የሚል  እሳቤ ብዙ አያራምድም፡፡ በአገረኛው አባባል፣ “ሞትሽ እውነት በሆነና ልጅሽን ማሳደጉ እኔን በቸገረኝ፣ አለች ጣውንት” እንደተባለው ማለት ነው፡፡
በዓለም ላይ እንደታየው ብዙ  ለሥልጣን የሚታገሉ የፖለቲካ ሃይሎች፣ ሁኔታዎች በውጥረት ሲሞሉ ምክንያታዊ መሆናቸው እየላላ፣ በአጭር ጊዜ መፍትሔ ላይ ብቻ ይተማመናሉ፡፡
ይኸውም አብዛኛው ስሜታዊነትና ጉልበተኝነት የተሞላ ሆኖ ነው የሚገኘው፡፡ ይሄ በፈንታው ሰላም ያሳጣናል፡፡ አንድ ፀሀፊ ስለ ተሳትፎአዊ ዲሞክራሲ ሲጽፍ፤፡ “በጥረት ህዝብን ማሳተፍ የመቻሉን ያህል በጉልበት የተሳትፎውን ፍሬ መከልከል ከቶ አይቻልም፡፡ እንለው  በሀገራችን ዲሞክራሲያዊ  ንፍቀ-ክበብ እንዳይጨልም ማድረግ ወሳኝ ነገር ነው፡፡”
በየትኛውም መልኩ ሰላምንም፣ ዲሞክራሲንም ማጣት አገራችን ዛሬ ልትቋቋመው የማትችለው ዕዳ ነው፡፡ የተረገመ እግር በቅሎም ጫማም ይነሳዋል እንደሚባለው ሊሆን ነው ማለት ነው፡፡
 “ከቶውንም ትላንት የነበረውን ምርጫም ሆነ ፖለቲካ አካሄድ ዛሬ ዛሬ ለምንሠራው ሥህተት መሸፈኛ አሊያም መፀፀቻ የምናደርገው እስከመቼ ነው? ግትርነት፣ ጉልበትና ስሜታዊነት ባላንጣ ላይ ብቻ ሳይሆን፣ የራስን ወገን እንደሚያሳጣ ቀደምት ፀሐፍት ይናገራሉ፡፡”
ሼክስፒር እንዲህ ይጠይቀናል፡-
 “እልህ እስከምን ይዘልቃል፡፡
የት ድረስ ነው ግትር ጽንፉ
በባላንጣው ሰበብ ምክንያት፣
የራሱን ወገን ማርገፉ?...”
ዲሞክራሲም ስንል በህዝብ መካከል የፖለቲካ ጉልበት የሆነበት ግን የህዝብ ተዓማኒ አገልጋይ የሚኮነንበት፣ አትበጀንም ሲል ህዝቡ በቃኸኝ፣ አትወክለኝም ሊል የሚችልበት የሲቪልና የፖለቲካ መብት  እንዲከበር የሚደረግበት፣ ህዝብ ህጋዊና ህገ-ወጥ የሆነውን ነገር በውል አውቆና መብቱን ተረድቶ ሊያስከብር የሚነሳበት፣ መነሳቱም እንደ ወንጀል  የማይቆጠርበት፣ የማይሰጥ- የማይነጠቅ ነፃነት የሚቀዳጅበት ማለት ነው፡፡ ይህንን ስንልም ዲሞክራሲው ምሉዕ ይሆን ዘንድ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ መብቶችንም ያካተተ መሆኑን ከቶም ሳንዘነጋ ነው፡፡
ወደ ሰላምና ዲሞክራሲ የሚያራምደንን ምርጫ አንድ እርምጃ ብለን ----- የምርጫው ዘላቂ ውጤት፣ የድጋሚ ምርጫው ውጤት ቁጥርና አግባብ ያለው ቆጠራ እንዲሁም የታዛቢዎቹ እውነተኛ ውሳኔ፣ የስሞታዎች የተጣራ ውጤት ወዘተ ተደምረው ነው ፍሬ የሚገኘው፡፡ ሁሉም ተፎካካሪ ወገኖች ትልቁን ሃገራዊ ስዕል፣ ዘላቂውን የህዝብ ጥቅም ቀዳሚ አድርገው ካስተዋሉ ነው፡፡ አለበለዚያ ቻይናውያን እንደሚሉት፤ “የባህር ዳርቻ ወፍና የባህር አሳ ሲታገሉ አሳ አጥማጅ ይጠቀማል፡፡”

በአማራ ክልል ባለፉት 10 ወራት አራት ባንኮች ተዘርፈዋል

      በአማራ ክልል ባለፉት 10 ወራት አራት ባንኮች መዘረፋቸውን ምንጮች ተናግረዋል፡፡ በሳምንቱ መጀመሪያ ላይ በምሥራቅ ጎጃማ ደብረማርቆስ፣ የዳሽን ባንክ ቅርንጫፍ ተዘርፎ ነበር፡፡ ይህን ዝርፍያም ተከትሎ በደቡብ ወሎ፣ የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ቅርንጫፍ መዘረፉ ታውቋል፡፡  
 ባለፈው ቅዳሜ መስከረም 25 ቀን 2017 ዓ.ም ደግሞ በፀደይ እና አቢሲኒያ ባንክ፣ ግሸን ደብረ ከርቤ ቅርንጫፎች ላይ  በታጣቂዎች  ዝርፊያ ተፈጽሟል፡፡ የአቢሲኒያ ባንክ የግሸን ደብረ ከርቤ ቅርንጫፍ ኦፕሬሽን ሥራ አስኪያጅ ዘውዱ ቀና፤ ከቀኑ 11:30  አካባቢ ታጣቂ ኀይሎች ወደ ባንኩ  ገብተው እገታ እንደፈጸሙባቸው ተናግረዋል፡፡  
በወቅቱ ባንኩ ለበዓሉ የመጡ በርካታ ተገልጋዮችን ሲያስተናግድ መቆየቱን የጠቆሙት የኦፕሬሽን ሥራ አስኪያጁ፤ ታጣቂዎቹ ደብድበውና አስፈራርተው ካዝናውን ካስከፈቱ በኋላ፣ ከ63 ሚሊዮን ብር በላይ ዘርፈው መሄዳቸውን ገልጸዋል።  የፀደይ ባንክ የግሸን ደብረ ከርቤ ሥራ አስኪያጅ አቶ አማረ ማሞ በበኩላቸው፤ ከለሊቱ 5:30 ላይ ታጣቂዎች ከቤታቸው አግተው እንደወሰዷቸውና  ባንኩ ጋ ሲደርሱም፣ ዘበኞቹ ታግተው እንዳገኟቸው ተናግረዋል፡፡ ከ25 እስከ 30 የሚደርሱ ታጣቂዎች በቦታው እንደነበሩ የተናገሩት ሥራ አስኪያጁ፤ ካዝናውን አስፈራርተውና ደብድበው ካስከፈቱ በኋላ፣ ከ4 ሚሊዮን 813 ሺህ ብር በላይ ገንዘብ በማዳበሪያ ዘርፈው  መሄዳቸውን ጠቁመዋል፡፡ ታጣቂዎቹ ሲሄዱም፣ መረጃ ቢያወጡ፣ በገዛ ሕይወታቸውና ቤተሰባቸው ላይ  እንደፈረዱ ማስጠንቀቃቸውን ሥራ አስኪያጆቹ ገልጸዋል።
የደቡብ ወሎ ዞን ሀገረ ስብከት ሥራ አስኪያጅ መምህር አባ ለይኩን ወንድይፍራው፣ ቤተ ክርስቲያኗ በተፈፀመው የዝርፊያ ድርጊት ማዘኗን ገልጸዋል።  
በተለይ አቢሲኒያ ባንክ ወደ ቦታው የሚሄደውን አማኝ እንዲያገለግል በሚል ወደ ግሸን ደብረ ከርቤ እንዲሄድ የጋበዘችው ቤተክርስቲያኗ መኾኗንም አንስተዋል። አትስረቅ የሚለው ቃል የቤተ ክርስቲያኗ ዋናው መመሪያ መኾኑን ጠቅሰው፤ በባንኮቹ የተፈፀመው ዝርፊያ የተወገዘ መኾኑን ተናግረዋል።

       በደቡብ ኢትዮጵያ ክልል፣ ወላይታ ዞን፣ የወባ በሽታ ስርጭት ከወትሮው በተለየ መጠን መጨመሩ ተገልጿል። የዞኑ ጤና መምሪያ እንደገለጸው፤ በአምስት ወረዳዎች የታካሚዎች ቁጥር ከቀን ወደ ቀን እየጨመረ መጥቷል፡፡
የመምሪያው ሃላፊ አቶ ጸጋዬ ኤካ ለአዲስ አድማስ በሰጡት ማብራሪያ፣ የወባ በሽታ ታማሚዎች ቁጥር መጨመሩን ጠቁመው፤ ከወትሮው በተለየ ሁኔታ የወባ በሽታ ስርጭት መስተዋሉን  ተናግረዋል። በማያያዝም፣ ከአምናው ተመሳሳይ ጊዜ ጋር ሲነጻጸር በአምስት ወረዳዎች በተለይ የታካሚዎች ቁጥር መጨመሩን ጠቁመዋል።
ወረዳዎቹ ቦሎሶ ቦምቤ፣ ቦሎሶ ሶሬ እና ኪንዶ ዲዳዬ ሲሆኑ፣ ከተሞቹ ደግሞ አረካ እና በሌ አዋሳ መሆናቸውን አቶ ጸጋዬ ገልጸው፣ “በአምስቱም ሆነ በሌሎች ወረዳዎች ላይ ነዋሪዎች  በጊዜ ምርመራ አድርገው የሕክምና አገልግሎት እንዲያገኙ የማድረግ ስራዎች እየተሰሩ ነው” ብለዋል። ከአጎበር አጠቃቀም ጋር ተያይዞ በነዋሪው ዘንድ የሚስተዋሉትን ክፍተቶች ቤት ለቤት ቅኝት በማድረግ ግንዛቤ ለመስጠት እየተሞከረ መሆኑንም አስረድተዋል፡፡
አቶ ጸጋዬ አክለውም፤ “የወባ ትንኝ መራቢያ ቦታዎች ተለይተው የማፋሰስና የማዳፈን ስራዎች እየተሰሩ ነው። እነዚህ ስራዎች የሚሰሩት የወባ በሽታ ስርጭት በጠነከረባቸውም ሆኑ ባልጠነከረባቸው አካባቢዎች ነው” ሲሉ ተናግረዋል፡፡ በተጨማሪም፣ ከአመራሮች ጋር ከፍተኛ ክትትል ተደርጎ እየተሰራ መሆኑን ጠቁመው፤ በ327 ቀበሌዎችና 23 ወረዳዎች የወባ በሽታ ስርጭት በየቀኑ ግምገማ እንደሚደረግበት  ገልጸዋል።
ሃላፊው እስከዛሬ ድረስ የወባ በሽታ እንዳይዛመት የመከላከል ስራዎች ሲሰሩ ቢቆዩም፣ ከቅርብ ጊዜያት ወዲህ “ተስተውሏል” ባሉት መዘናጋት ምክንያት ስርጭቱ ሊጨምር እንደቻለ ተናግረዋል። “23ቱም ወረዳዎች ወባማ ናቸው።” ያሉት አቶ ጸጋዬ፣ የአየር ንብረታቸው ለወባ ትንኝ ርቢ አመቺ መሆኑን ጠቁመዋል፡፡
“ሰኔ፣ ሐምሌ፣ ነሐሴና መስከረም ላይ እጅግ ዝናብ ባለበትም ወቅት የወባ በሽታ ሲሰራጭ ነበር። ነገር ግን ክረምት ላይ ያልተለመደ ዓይነት የወባ በሽታ መስፋፋቱ ለእኔና ባልደረቦቼ ግርታን ፈጥሯል” ሲሉ አቶ ጸጋዬ ገልጸዋል። በወባ ከተያዙት መካከል ተኝቶ የሚታከም ታማሚ ቁጥር አናሳ መሆኑን ግን ሃላፊው አልደበቁም።
በአጠቃላይ የታማሚዎችን ቁጥር በትክክል ለመግለጽ ባይችሉም፣ የተመላላሽ ታካሚዎች ብዛት ግን ከአምናው በበለጠ ዘንድሮ መጨመሩን አረጋግጠዋል፡፡ በሽታውን ለመቆጣጠር ጥረቶች እየተደረጉ መሆኑን ያመለከቱት አቶ ጸጋዬ፤የደቡብ ኢትዮጵያ ክልል በሽታውን በመከላከልና በመቆጣጠር ረገድ የሚያደርገውን ድጋፍ በተመለከተ ሲናገሩ፣ “ክልሉ ከእኛ ጋር ነው። የክልሉ ከፍተኛ ባለሞያዎችና  ሃላፊዎች ከእኛ ጋር ድጋፍና ክትትል በማድረግ አብረውን እየተሳተፉ ነው።” ብለዋል።

  በአፋርና ትግራይ ክልሎች አዋሳኝ አካባቢ የአንበጣ መንጋ መፈልፈሉ ተነግሯል። ይሁንና ይህ የአንበጣ መንጋ እስካሁን ድረስ ምንም ዓይነት እንቅስቃሴ አለማድረጉ ተገልጿል።
አንድ ስማቸው እንዳይጠቀስ የጠየቁ የትግራይ ክልል ግብርና ቢሮ አመራር ለአዲስ አድማስ እንደተናገሩት፤ “ያሎ” በሚባል የአፋርና የትግራይ ክልሎች አዋሳኝ አካባቢ የአንበጣ ምልክት ታይቷል፡፡ ሆኖም “የአንበጣ መንጋው ተንቀሳቅሶ ወደ ትግራይ ክልል፣ ራያ ጨርጨር አካባቢ አልገባም” ብለዋል።
ይሁንና  ለጉዳዩ ቅርበት ያላቸው ምንጮች፤ የአንበጣ መንጋው አድማሱን በማስፋት ወደ ራያ ጨርጨር መግባቱንና ማሳዎችን ወርሮ መጠነኛ ጉዳት ማድረሱን ገልጸዋል።
 “ሁሉም ሰው ስለጉዳዩ እንዲያውቅ ተደርጓል” ያሉት አመራሩ፤ “የአንበጣ መንጋው እየተፈለፈለ ያለው በሁለቱ ክልሎች ወሰን አካባቢ ስለሆነ የፌደራል መንግስት ለጉዳዩ ትኩረት ሊሰጥ ይገባል” ሲሉ አሳስበዋል፡፡ በተጨማሪም፣ ከግብርና ሚኒስቴር ጋር  በጉዳዩ ዙሪያ መነጋገራቸውንና ነባራዊ ሁኔታውን በአሰሳ ሂደት ለይተው እንዲያውቁ ሁኔታዎችን ማመቻቸታቸውን ጠቁመዋል፡፡
የግብርና ሚኒስቴር አመራሮች አጥኚዎችን እንደሚልኩ ቃል ገብተዋል ያሉት አመራሩ፤ የተወሰኑ አጥኚዎች ደግሞ ከክልሉ ቢሮ ተውጣጥተው ወደ ስራ እንደሚገቡ አስረድተዋል፡፡ በተጨማሪም፣ የክልሉ ቢሮ፣ ኬሚካልና መርጫዎች እንዲዘጋጁ ማድረጉንም አመልክተዋል፡፡
ከዚህም ሌላ በእንደርታ/ አብዓላ አቅጣጫ በኩል የአንበጣ መንጋን ለመከላከል ዝግጅት እየተደረገ መሆኑን እኚሁ ሃላፊ ጠቁመዋል። መነሻውን ከኤርትራ ያደረገ እና በዋንኛነት ዛፎችን የሚያጠቃው የአንበጣ መንጋ ከወደ ሽራሮ ከተማ በመጠኑ የመንቀሳቀስ ምልክት እንዳሳየም ተናግረዋል።
ሆኖም ግን በአፋር ክልል አቅጣጫ እየተራባ የሚገኘው የአንበጣ መንጋ የበረሃ አንበጣ ሲሆን፣ ሁሉንም ተክል ያለምንም ልዩነት የሚያጠቃ ስለመሆኑ ሃላፊው አስረድተዋል። በዕንቅስቃሴ ረገድ ምንም ዓይነት የተለየ ዕንቅስቃሴ እንደሌለው እና ከሰሞኑ የሚስተዋለው የአየር ንብረት ሁኔታ ለአንበጣ መንጋው በስፋት መራባት የሚያመች መሆኑን በአጽንዖት አመልክተዋል።
ሽራሮ ስለተስተዋለው የአንበጣ መንጋ ዕንቅስቃሴ ቢሯቸው ለግብርና ሚኒስቴር እና ሌሎች የሚመለከታቸው ተቋማት ሪፖርት ማድረጉን በዝርዝር የገለጹት ሃላፊው፣ ሌሎች ተያያዥ የጥናት ስራዎች ወደፊት እንደሚደረጉ ነው ለአዲስ አድማስ የገለጹት። “ያሎ አካባቢ ያለውን የአንበጣ መንጋ የርቢ ደረጃ ከፍ ይበል - አይበል የምናውቀው ነገር የለም። ነገር ግን በመራባት ላይ እንደሚገኝ መረጃው ደርሶናል” ብለዋል።
ባለፈው ዓመት ዛፋን በማጥቃት የሚታወቀው እና ከወደ ኤርትራ የመጣው የአንበጣ መንጋ ከ60 ሺሕ በላይ ሄክታር መሬትን ወርሮ እንደነበር ሃላፊው አውስተዋል። በአሁኑ ወቅት የአንበጣ መንጋን መራባት በአጭሩ ለማስቀረት ከግብርና ሚኒስቴር ፈጣን ድጋፍ እርሳቸው ለሚመሩት ቢሮ እንደሚያደረግ ያላቸውን ተስፋ አንጸባርቀዋል።