የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ሕይወቷን በግፍ ለተነጠቀችው ሕጻን ሄቨን እናት የመንግስት መኖሪያ ቤት አበርክቷል።
የአዲስ አበባ ከተማ ከንቲባ አዳነች አቤቤ እና የከተማ አስተዳደሩ ከፍተኛ አመራሮች ዛሬ የሄቨንን እናት በማግኘት አጽናንተዋል።
ከንቲባ አዳነች፤ ልጇን በግፍ ተነጥቃ ባለፈው አንድ ዓመት ፍትሕ ሳታገኝ ለቆየችው እህታችን የፍትህ ሂደቱን ለመከታተል፣ ያለችበት ሁኔታ የተሻለ እንዲሆንላት እና ተጋላጭነቷን ለመቀነስ እንዲመች የከተማ አስተዳደሩ አንድ የመንግስት የመኖሪያ ቤት እንዲሁም በሙያዋ እዚሁ አዲስ አበባ ውስጥ እንድትሰራ መመቻቸቱን ተናግረዋል።

የሕፃን ሄቨን ጉዳይ የሁላችንም ጉዳይ በመሆኑ ድርጊቱ ተገቢውን ፍትሕ ማግኘቱ የሌሎች ሕፃናት ተጋላጭነትን ለመቀነስ አስተዋፅዖ እንዳለውም ከንቲባዋ ገልጸዋል።
አያይዘውም፤የዚህ አይነት ጭካኔ የተሞላበት ድርጊት እንዳይፈፀም የማህበረሰቡ የአመለካከት ለውጥ እንዲመጣ እና ችግሩ የጋራ ጉዳይ በመሆኑ ሁላችንም ኃላፊነታችንን ልንወጣ ይገባልም ማለታቸውን የከተማ አስተዳደሩ ከንቲባ ጽሕፈት ቤት መረጃ ያመለክታል።

 በሁለቱም ጉንጮቻቸው እንባቸው ይወርዳል። ጣሪያው ላይ የተስፋ ችቦ ጨብጦ የሚያነድደው መልዐክ፤የተንጠለጠሉ የተስፋ አበባዎች፣የሉም። የሚታያቸው የገረረ በረሃ፣የነደደ ምድረበዳ ነው።ግን በጀርባቸው ተንጋልለው የሚያዩት ወደዚያ ነው።
በዚያ ላይ ግራና ቀኛቸው ተኝተው የሚያቃስቱ ሕመምተኞች ድምፅ ይበልጥ የነፍሳቸውን ዜማ እያመሳቀለው ነው።
ጉልበታቸው ከድቷቸዋል፤ ድሮ ጎረምሳ እያሉ አልጋውን ከነሰው መሸከም የሚችሉ ወጠምሻ ነበሩ። አሁን ግን አልጋቸው ሌትና ቀን ተሸክሟቸዋል።...ዘመን ንዶት ሁሉ ነገራቸው ተንጠፍጥፏል። የቀራቸው ጥቂት ተስፋ ነበር። እርሱም ሰሞኑን ዶክተሩ በተናገራቸው ቃል እንደ በጋ ደመና ሰማያቸውን አራቁቶታል። ድሮ ኀይል ነበራቸው፤
አሁን የቀራቸው እንባ ብቻ ነው። ዘመናቸውን ሁሉ ጠብ ያላለ እንባቸው አሁን ቀናቸው ሲንጠፈጠፍ ጉንጫቸው ማጠብ ጀምሯል።
“አንተ ኀይሌ” አሉ የተገረሙት ታናሽ እህታቸው።
መልስ አልሰጡም።
“ምን መሆንህ ነው?...በምድር ሕይወቴ ለእማዬ በስተቀር እንባዬ ፈስሶ አያውቅም አላልክም ነበር?”
እንባቸውን ጠራረጉ። የጉሉኮሷ ጠብታ ቀስ እያለች ወደ እርሳቸው ትንጠባጠባለች። የእርሳቸው እንባ ደግሞ ጉንጫቸው ላይ ብቻ ሳይሆን የልባቸውን ግድግዳ ታጥባለች። ደም በእንባ ይታጠብ ይመስል።
“አሁን ምን ይሁን ብለህ ነው የምታለቅሰው?”
ዝም።...ድሮም ብዙ አይናገሩም። ከተናደዱ ያናደዳቸውን ሰው በቴስታ ማፍረስ ነው። አሁን ግን እንባቸውን በአይበሉባቸው ያብሱና ሽቅብ ያንጋጥጣሉ።
“አታልቅስ፣ለራስህ አልቀሀል”
“እሺ”
“ምኑ ነው የሚያስለቅስህ?...ራስህን ጎዳህ እንጂ ለቤትህ ምን አጎደልክ?...በሽታ ላይ የጣለህ ልጆችህን ለማሳደግ ላይ ታች ያልክበት፣ለሀገርህ የሮጥክበት ነው።”
ሐኪሙ መጥቶ” አባቴ በሽታው መጨናነቅ አይወድድም፤ራስዎን ከጭንቀት ያውጡ”አላቸው። ራሳቸውን አንቀሳቅሰው መስማማታቸውን ገለፁ።
ግን ደስታቸው ጠፍቷል። እንዴት አድርገው ይችሉታል?...እኔ በልጅነቴ አባቴን በማጣቴ ያየሁትን አበሳ አልረሳውም አባት የሌለው ልጅ ቅጥር የሌለው እርሻ ነው፤ማንም ይፈነጭበታል፤ያለፈ ያገደመው ይረጋግጠዋል።” ሐሳባቸው ከአፋቸው አመለጣቸው።
“ልጆቼ ..እረኛ እንደሌለው መንጋ..”
አጎነበሱ እህታቸው።
“ይልቅ እባክህ ለራስህ አስብ”
“ተዪ በልጆቼ አትምጪብኝ፤ገና ብዙ ይቀራቸዋል።”
እህትዬው እንደመናደድ ቃጣቸውና ነገር ላለማክረር ዝም አሉ።
ውሎ ሲያድር፣ችግሩ እየባሰ፣ሕመሙ እየጠናባቸው መጣ። እንደ አባት ሳይሆን እንደ እናት፣ጡት የሚያጠቡትን ልጅ ጥለው የሚሄዱ ያህል አዘኑ። ስለዚህም እንደ መጸሐፍ ቅዱሱ ሕዝቅያስ ዕድሜ ጨምርልኝ ብለው አለቀሱ። ከእግዚአብሔርም ዘንድ ምህረትን ለመኑ።
“ልጆቼን ለወግ ማዕረግ ሳላበቃ፣ሳልድር ሳልኩል፣ሳላስመርቅ አትግደለኝ፤እንደ ንጉሥ ሕዝቅያስ በቸርነትህ ዕድሜ ቀጥልልኝ።” አሁን
አለቀሱ እህትየው። ወንድማቸው እንዲህ ለሞት የሚንቀጠቀጡ ፍርክርክ አልነበሩም። ጀግና ነበሩ። በስንት የጦር ግንባር፣ስንት ሺህ ጦር ሲመሩ አንድ ቀን ለሞት በርግገው አያውቁም። ዕድሜ ልካቸውን ጓደኞቻቸውና ቤተሰቦቻቸውም በዚህ እንደተደነቁ ነበር።
አሁን ግን ዘግይተው የወለዷቸው ልጆቻቸው ሞትን በጦር ሜዳ ደፍረው፣በመኝታ ላይ እንዲፈሩት ድፍረታቸውን ነጠቁት።
“የወለደ፣አልጠደቀ”አሉና በነጠላቸው ጫፍ እንባቸውን አበሱ።
“ለዛሬ ልጆች ይህን ያህል መጨነቅ!” አሉና ዝም አሉ።
አሁንም የወንድማቸው ምጥ ጨምሯል። ሐኪም
ሰውዬው እንዳይጨነቁ እያስጠነቀቁ ነው።
በዚህ መሐል አንድ ጓደኛቸው መጥተው ትክዝ ብለው አዩዋቸውና እንደ አዲስ ፣ “አይ ጀነራል፣ምድር የማይትችልህ ጀግና፣ወንዞችን የምታስደነግጥ ሰው፣አልጋ ችሎ ያዘህ?”
ከንፈራቸውን ነከሱ።
ምሥራቅ ቢሆን ምዕራብ፣ሰሜን ቢሆን ደቡብ ያልረገጠው ምድር፣ያላንቀጠቀጠው አልነበረም። ዛሬ አልጋ ላይ ወደቀ። ከበደ ሚካኤል ‘ጎበዝ ይሸነፋል፤ሐኪምም ይሞታል’ያሉት እውነት ነው።
እንደቆሙ ጠይቀዋቸው ሊወጡ ሲሉ፣ “ኮሎኔል”አሉ በደከመ ድምፅ “ልጆቼን አደራ!”
እህታቸው ጣልቃ ገብተው፣”አንተ ደሞ ለሁሉ አደራ አትበል!..”
“ጌታዬ ተጨንቆ እያስጨነቀን ነው። ልጆቹ ጨው አይደሉ፣አይሟሙ...ለሄደ ለመጣው ሁሉ ‘አደራ’ይላል። ያንተ ልጆች ከማን ልጆች ይለያሉ?”
ኮሎኔሉ መልስ አልሰጡም፤ትንሽ ቆም አሉና”እኔ ማንም አይደለሁም፤በጦር ሜዳ በእሳት መሀል ሞትን አንድ ላይ የተጋፈጥን፣ግማሽ ዳቦ ለሁለት የበላን፣በቀንና ሌት በአውሬ መካከል አብረን የተንከራተትን ነን። ኀይለ ልዑል ለእኔ ወንድሜ ነው። መወለድ ቋንቋ ነው። ስንት ደስታና መከራ አሳልፈናል። ስንት ክፉና ደግ አይተናል?”
እህትዬው ምን ለማለት እንደፈለጉ ለኮሎኔል ሲያስረዷቸው ጉንጫቸው ላይ ያለውን ጠባሳ አዩ። ወታደር ቤት ሆኖ ጠባሳ ፊት ላይ መኖሩ ብርቅ አይደለም። ብዙ ጊዜ እንደማኅተምና ማስታወሻ ምልክት ማኖሩ ግድ ይመስላል። ለሀገሩ አንዳንዱ እግሩን፣አንዳንዱ እጁን፤ሌላው ጆሮውንና ዐይኑን ይሰጣል።
ሆዳቸው እንደ መራራት ብሎ ኮሎኔሉን በዐይን ሸኙዋቸው። ሠሞኑን ደጋግመው መጥተው ጠይቀዋቸዋል። እየባሰባቸው ሄዶ እኒያ ጀግና አልጋ ላይ ታጠጥፈው መውደቃቸው እውን አልመስል ያላቸው ይመስል፣በመጡ ቁጥር ይገረማሉ። ሕይወትና ሞት በሰው ልጅ ውስጥ ተቃቅፈው ቢኖሩም፤ጀግና ግን ከአልጋ ይልቅ ጦርሜዳ ከነሙሉ ጉልበት መውደቅን ይመርጣል። ለዚያ ነው ተመትቶ፣ቆስሎ ሲገኝ”ጨርሰኝ”ብሎ የሚለምነው። ጀግና አልጋን ከሞት በላይ ይፈራዋል፤ይጠላዋል። ጀኔራል ግን ለልጆቻቸው ብለው ሞትን ታገሱ።
ቢሆንም ሰው እንደተመኘውና እንደተመቸው ብቻ አይኖርምና ሕመሙ ቀጥሎ፣ጸሎታቸው ተንጠልጥሎ ቆየ።
እርሳቸው “ትንሽ ዕድሜ”እያሉ ሲለምኑ፣እህትዬው ሲያስታምሙ ነጋ-መሸ።
አንድ ቀን በተመሳሳይ ስሜት፣በተመሳሳይ ሁኔታ ሳሉ፣ለጆሮም ለምናብም የራቀ ነገር ተሰማና ለታማሚው ጀነራል መናገር ምጥ ሆነ። እህታቸው ምድር ጠበባቸው።
እንባቸው ዱብ-ዱብ አለ።
ምን ብለው ይናገራሉ?
“ምንድነው?”
“ምንም”
“የሆነ ነገርማ አለ...የምታንሾካሹኩት ምንድነው?”
“ምንም የለም፤አርፈህ ተኛ አትጨነቅ”
ሳይታሰብ የሠፈራቸው ወፈፌ ጥልቅ አለች።
“ንገሪያቸው”
“እረፊ”
“ምን አርፋለሁ?...እርሳቸው ከዛሬ ነገ ‘ለልጆቼ በዳንኩ’ሲሉ ወንድም ወንድሙን መግደሉ አይገርምም?
“ማን ማንን ገደለ?”አሉ በድንገት ጥየቃ የመጡት ኮሎኔል።
የጀኔራሉ ልጅ የራሱን ወንድም”
“ምን ነው አለ?”
“በውርስ ተጣልተው ነዋ!”
“የምን ውርስ?”
“አባታቸው ሲሞቱ የሚካፈሉትን”
“በስመ አብ ወልድ ወመንፈስ ቅዱስ!”
ምልልሷ ጆሯቸው ላይ ጥልቅ አለች።
“ኸ?” አሉና ጭጭ አሉ።
እህት ደረት መምታት ጀመሩ።”እናቸው እንኳን ይህን ጉድ አላየች!”
የሕይወት ቀለማት ቡራቡሬ!...አባት ለልጆች፤ልጆች ለሀብት!

- በሲቢኢ ብር መተግበሪያ የመግቢያ ትኬት መሸጥ ተጀመረ
- ሲቢኢ ብር ኤክስፖ 2017  አዲስ ነገር በአዲስ ዓመት ረቡዕ በድምቀት ይከፈታል
-  የፊታችን ቅዳሜ ነሐሴ 18 ደማቅ ኮንሰርት ተዘጋጅቷል
- የ100 ብር ትኬት በ100 ብር ገዝተው የ2 ነጥብ 3 ማሊዮን አዲስ መኪና ይሸለሙ
-ትኬቱ ከሲቢኢ ብር በተጨማሪ  በኤግዚቢሽን ማዕከልም ይገኛል
--ከ35 በላይ አንጋፋና ወጣት ተወዳጅ ድምፃዊያን በየቀኑ ሸማችና ጎብኚን ለማዝናናት ከፍተኛ ዝግጅት አድርገዋል
- በኤግዚቢሽን ማዕከል በተመጣጣኝ ዋጋ  የሚፈልጉትን  እየሸመቱና እየጎበኙ እየተዝናኑና እየተሸለሙ ለ20 ቀናት ይቆያሉ
-ከመኪና በተጨማሪ ከ5 ሺህ እስከ 100 ሺህ ብር መጠን ያላቸው የዕቃ መግዣ ኩፖኖች፣ ኢባይክ እና የዲኤስ ቲቪ ዲኮደሮች በመግቢያ ትኬት ዕጣዎ ያገኛሉ
--ይህ ሁሉ ዕድል የሚገኘው በ100 የመግቢያ ትኬት እጣ ነውና መተግበሪያውን በማውረድ አሁኑኑ ትኬትዎን ከሲቢኢ ብር ይግዙ
     በኤግዚቢሽን ማዕከል
-ሸመታውም በሽበሽ
-መዝናኛውም በሽበሽ
-ሽልማቱም በሽበሽ
አዘጋጅ
ታሜሶል ኮሙኒኬሽን ከአሴንቲክ ሶሉሽንና ከሊያን ኩባንያ ጋር በመተባበር
የኤክስፖው የክብር  ስፖንሰር
የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ
የወርቅ ደረጃ ስፖንሰሮች
ራይድ
ፔፕሲ
አኳኡኑ ውሃ
የኢትዮጵያ ሎተሪ አገልግሎት
ካቻ
ዋፋ
ስንቅ ማልት
ንጉስ ማልት
ለበለጠ መረጃ
0911516739 ይደውሉ
ታሜሶል ኮሙኒኬሽንስ
መልካም አዲስ ዓመት

 (ከፍል 2)
                            ነ.መ


….ተንጦ ቅቤ እንዳልወጣው
እርጎም እንደማይሆን ወተት
ወርቁን እንዳጣ ሰም ቅላጭ
ውል እንደሌለው መቀነት
ግርማ ሞገሴን አክስለው፣
ዳግም ጭረው እንዳይሞቁኝ
መጎናፀፊያዬን ገፍፈው፣
እርቃኔን እንዳይጋልቡኝ፣
መልዐክ - ታሪክ ይጋርደኝ
በለስ ታሪክን አያርገኝ፡፡
እንዴ በእፍረት አንዴም በልክ
አንዴ በእክል አንዴ በእልክ
በጋን ሾመው እንዳኖሩት፣
የ3 ሺህ ዘመን ታሪክ
አንዴ ጦርነት ስታከክ
አንዴ በገዢ ስላከክ
አንዴ በጣፊ ስታወክ
አንዴ በትውፊት ስተረክ፤
አንዴ በመቶ ስወሰን
አንዴ በሺዎች ስታመን
አንዴ በ’ድሜ ልክ ስከበር
አንዴ እንደሌለሁ ስቀበር
አንዴም እንዳለሁ ስፎከር
ዘና ሲሉ እንደራሙቻ፣
እንደጉድፍ አብጠልጥለው
ሲጨነቁ እንደዳዊት፣
እንደፀሎት አነብንበው
ቀን ሲያመርር እንዳያስሩት
ጥኑ እምነቴን ማተብ አርገው
የደጉን ጊዜ መቆያ፣ ሰላምን ለጦርነት እጅ
ጦርነትንም የሰላም፣ የክፉ ቀን ነገረ-ፈጅ
አርገው አጉል እንዳይጥፉኝ
በየቀኑ እንዳልጠና፣
ዳግም ማጣሪያ እንዳያሻኝ
የዘመን ዕድሜ ቆጥሬም፣
የልደት ውሌ እንዳይጠፋኝ
መልዐከ-ታሪክ ይጋርደኝ
በለስ ታሪክን አያርገኝ፡፡
(ለቸገረን ሁሉ-የካቲት 11/1991)

 የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮ ለመክፈት የሚፈልጉ የስራ ፈቃድ ማመልከቻ እንዲያቀርቡጥሪ ያደረገው ነሐሴ 3 ቀን 2016 ዓ.ም.ነበር። በዚህም ጥሪው በአገር ውስጥም ሆነ ውጭ ነዋሪ የሆኑ ኢትዮጵያውያን፣ የሌላ አገር ዜግነት ያላቸው ትውልደኢትዮጵያውያን ማመልከቻውን ማቅረብ እንደሚችሉ መግለጹ አይዘነጋም። የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች መከፈታቸው ፋይዳው ምንድን ነው? ምንስ ተግዳሮት
ይኖራቸዋል? በዚህ ረገድ የአፍሪካ አገራት ተሞክሮ ምን ይመስላል? የአዲስ አድማስ ጋዜጠኛ ከምጣኔ ሃብት ባለሞያው የፖሊሲ አማካሪው ቆስጠንጢኖስ በርሀ ተስፋ (ዶ/ር) ጋር ተከታዩን ቆይታ አድርጓል።


          የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች መከፈት ለአገራችን ምን ጥቅም ያስገኛል?
ይሄ ሁሉም አገር ውስጥ ያለ ነው። በተለይ በየአየር ማረፊያው የውጭ ምንዛሪየሚመነዝሩት እነሱ ናቸው። በአብዛኛው እነዚህ “የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች” የሚባሉት  በየኤርፖርቱ፣ ቱሪስቶች በሚበዙበት አካባቢ...ከተማ ውስጥ ደግሞ፣ በትልልቅ የገበያ አዳራሾች ይገኛሉ። በርግጥ አሁን እየጠፉ ነው ያሉት። ምክንያቱም በኤሌክትሮኒክ መገበያየት ተችሏል። ኬንያ ኤርፖርት የነበሩት በሙሉ የሉም። ምክንያቱም ሰዎች አሁን በስልካቸው የሳፋሪኮም ሲም ካርድ ይገዙና ኤምፔሳ ውስጥ ይገባሉ። ከክሬዲት ወይም ዴቢት ካርዳቸው ወደ ስልካቸው ገንዘብ ያስተላልፋሉ። ከዚያ በኋላ በሽልንግ ይመጣላቸዋል።
አገራችን ውስጥ በርከት ያለ የውጭ ምንዛሪ ሠዎች እጅ ይኖራል የሚል ግምት አለ፤ ሰዎች እንዲሁ “መጠባበቂያ” ብለው የሚይዙት። እኒህ ሰዎች ባንክ ሄደው፣ ተሰልፈው  ለመመንዘር ጊዜ የላቸውም። በቀላሉ የግል ምንዛሪ ቢሮዎች ሄደው ግን መመንዘር ይችላሉ።
የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች ኤርፖርት ውስጥ ባንኮችን ተክተው ሊሰሩ የሚችሉ ናቸው። በርግጥ የግል ባንኮች ከሚሰጡት ምንዛሪ በታች ነው የሚመነዝሩት። አንደኛ ኮሚሽን አላቸው። ሁለተኛ ከነእርሱ በታች በመስጠት ብዙ ትርፍ ያገኛሉ። እንግዲህ የግሎቹ አንዱ ተግዳሮት ሊሆን የሚችለው ይህ ነው። ምክንያቱም አንድ ሰው ሊመነዝር ሲሄድ፣ ዛሬ “የምንለውጥበት ገንዘብ ይህ ነው” ብለው  ይለጥፋሉ። ብዙ ትርፍ የሚገኝበት ስራ ነው። ነገር  ግን አገራችን ውስጥ ብሔራዊ ባንክ በቅርብ ስለሚቆጣጠራቸው፣ እንደዚህ ዓይነት ነገር ውስጥ የመግባት ዕቅድ አይኖራቸወም። በቀላሉ የግል ምንዛሪ ቢሮዎች ሄደው ግን መመንዘር ይችላሉ።  የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች ለቱሪዝም ትልቅ አስተዋጽዖ “ይኖረዋል” ብዬ ነው የማስበው።
የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎችና ባንኮች ምንና ምን ናቸው?
የግሎቹ የሚመነዝሩትን ብር ከባንክ ነው የሚወስዱት። የውጭ ምንዛሪውንም ባንክ ወስደው ነው የሚያስቀምጡት። ስለዚህ ከባንክ ጋር ነው የሚሰሩት። ብዙ አገራት የባንክ ቅርንጫፎቻቸው እየዘጉ ነው ያሉት። አሁን ስዊድን፣ ደቡብ ኮሪያ በሶስት ዓመት ውስጥ የባንክ ቅርንጫፍ የሚባል አገራቸው ውስጥ አይኖራቸውም። ምክንያቱም ሰዎች  በስልካቸው  መገበያየት ጀምረዋል። በአገራችን የኢንተርኔት ነገር የማያወላዳ ስለሆነ ነው እንጂ አሁን ኤምፔሳ የዛሬ አምስት ዓመት በስልክ የተገበያዩ ኬንያውያን፣ ወደ 45 ትሪልዮን ሽልንግ ነው ያስተላለፉት። ስለዚህ ወደፊት ባንክ ቅርንጫፎች መኖራቸው ምንም ጥቅም አይኖራቸውም። ቅርንጫፍ ሲኖር ቤት ይከራያሉ። ሰራተኛ ይቀጥራሉ። ዕቃ መግዛት አለባቸው። ይህ  ባንኮችን ከውጪ የሚያድናቸውና አትራፊ የሚያደርጋቸው  እየሆነ መጥቷል። አገራችንም ሙሉ በሙሉ ወደ ዲጂታል ዝውውር ስትገባ፣ ኢንተርኔት ደህና ሲሆን፣ ከእርሱ ጋር የተያያዙ ብዙ ስራዎች ይመጣሉ። በፋይናንሻል ቴክኖሎጂ (ፊንቴክ) ብዙ ወጣቶች በናይጄሪያ፣ ሴኔጋል፣ ኬንያ፣ ግብጽ፣ ድቡብ አፍሪካ እስከ አንድ ቢሊዮን ዶላርና፣ ከዚያም በላይ ኢንቨስትመንት የአገራቸው ያመጡ አሉ። እነዚህ ልጆች በሃያዎቹ ዕድሜ ውስጥ ያሉ ናቸው። ቴሌ እንግዲህ አሁን በካፒታል ገበያ ውስጥ ሲገባ፣ ለወጣቶችም ትንሽ ክፍተት ይኖራል የሚል ግምት አለኝ። እነዚህ የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች ከባንክ ጋር ነው የሚሰሩት። እነርሱ በሚመርጡት ባንክ ሄደው ነው የውጭ ምንዛሪ የሚያስቀምጡት። አንዳንዴ የውጭ ምንዛሪም ሊፈልጉ ይችላሉ። አብዛኛው እነርሱም የሚፈልጉት የአገር ውስጥ ብር ነው። እናም፣ ከባንክ ጋር የሚወዳደሩበት ነገር የለም። የባንክን ስራ የሚያቀልሉ ናቸው።
 እንግዲህ የግል ምንዛሪ  ቢሮዎች የሚከፈቱት አንድም ስራ ለማሳለጥ ነው። ቅድም እንዳልኩት ሌሎች አገሮች የዲጂታል ግብይት ከተጀመረ በኋላ፣ እነርሱም አላስፈላጊ እየሆኑ መጥተዋል። ግን አገራችን ውስጥ አሁን ባለው ሁኔታ፣ ቱሪስቶች በሚመጡበት ጊዜ፣ በየቦታው  የባንክ ቅርንጫፍ ላያገኙ ይችላሉ። በአብዛኛው የባንክ ተደራሽነት (ፋይናንሻል ኢንተርሚዴሽን የሚባለው) አገራችን ውስጥ በጣም ትንሽ ነው። በተለይም የቱሪስት መዳረሻዎች  የምንላቸው አካባቢዎች፣  የባንክ ተደራሽነት ላይኖራቸው ይችላል። ስለዚህ እነርሱ ይመነዝሩላቸዋል። ሁለተኛ ባንኮች አንዳንዴ ገንዘብ ለማውጣት ሲኬድ።  “ሲስተም” የለም ይባላል። እነዚህ ግን  ሥራቸው ብር መመንዘር ስለሆነ፣ በቀላሉ ፈጣን አገልግሎት ይሰጣሉ። በተለይ ለቱሪዝም ዘርፉ አስፈላጊ ናቸው።   የዲጂታል ግብይታችን በጣም ሰፍቶ እስኪሻሻል ድረስ፣ ጥሩ ስራ ሊሰሩ ይችላሉ የሚል ግምት አለኝ።
በአፍሪካ የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች ተሞክሮዎች ምን ይመስላል?
- ሁሉም አገር አለው። አሁን ለምሳሌ:- ኬንያ አለ። ታንዛኒያ አለ። ዩጋንዳ አለ። ናይጄሪያ አለ። የሌለበት አገር የለም። እኛ እኮ የፋይናንስ ሴክተሩን ዘግተን ስለቆየን ነው ይህ ሁሉ ጭቅጭቅ የመጣው። በአጼ ሃይለስላሴ ዘመነ መንግስት የውጭ ባንኮችም ነበሩን- እነ ባንኮ ዲ ሮማ። ካፒታል ገበያም ነበረን። አብዛኞቹ ደርግ የወረሳቸው ኩባንያዎች በካፒታል ገበያ የተቋቋሙ ነበሩ። የኢትዮጵያ አየር መንገድ እስካሁን ድረስ አክሲዮን ኩባንያ ነው። ...በዚያን ጊዜ ትልቁ አክሲዮን ገዢ የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ነበር። ያው የግል ሴክተሩ በጣም ጠንካራ ስላልሆነ፣ ትንንሽ ኩባንያዎች ኢምፖርት ኤክስፖርት፣ እርሻ ላይ የተሰማሩ… ካፒታል ገበያ እየገቡ ነበር ገንዘብ ፈሰስ የሚያደርጉት። እርግጥ እንደ አሁኑ በጣም ውስብስብ የሆነ ካፒታል ገበያ አይደለም። አሁን በኢንተርኔት ዘመን ካፒታል ገበያዎች በጣም ውስብስብ ሆነዋል። ካፒታል ገበያዎች በጣም ተስፋፍተው ብዙ ስራ እየሰሩ ነው። አሁን ኩባንያዎች አክስዮን መሸጥ ብቻ ሳይሆን የፋይናንስ ገበያዎችም ያካሂዳሉ- ገንዘብ ይገበያያሉ። ሰዎች አንዱን ገንዘብ ይገዙና ያስቀምጣሉ። ያ ገንዘብ ይጨምራል ወይም ይከስራል ሲባል ደግሞ እንደገና እርሱን እየሸጡ ይቀይራሉ። እነ ማሌዢያ፣ ኢንዶኔዢያ እንደዚህ ዓይነት ብዙ ጨዋታዎች ተጫውተዋል። በተለይ በቅኝ ግዛት ሥር የነበሩ አገሮች የቅኝ ግዛቱን የፋይናንስ ስርዓት እንዳለ ነው የቀጠሉት። ስለዚህ የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች አፍሪካ ውስጥ በደንብ ይሰራሉ። በደንብ ገንዘብ ይመነዝራሉ።
የግል የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች ለነዚህ አገራት የኢኮኖሚ ዕንቅስቃሴ ምን ፋይዳ አላቸው?
ብዙ ጊዜ  ከእነርሱ ጋር የተያያዘ ችግር በሚመጣበት ጊዜ ቶሎ በይታወቃል-መንግስት አብሮ ካልተጨመረበት በስተቀር። አሁን በናይጄሪያ ለምሳሌ፣ በአንድ ወቅት 20 ቢሊዮን ዶላር ጠፋ፤ ከነዳጅ ያገኙት ክፍያ። ፕሬዚዳንት ቡሃሪ ይህን የጠፋ ገንዘብ አስገኛለሁ። ብለው ነው ሁለቴ የተመረጡት። ነገር ግን እርሱንም ሳያገኙ፣ ኢኮኖሚውን አውድመውት ነው ለአዲስ ፕሬዝዳንት ያስረከቡት። እነዚህ ቢሮዎች ብዙ ወንጀል ሊሰሩ የሚችሉበት ሁኔታ አለ። ዋናው ነገር ምንድን ነው፤ በተለይ  አዳዲስ ባንኮች በሚገቡበት ጊዜ፣ ጠንካራ የገንዘብ አስተዳደር (ሞኒተሪ ፖሊሲ አድሚኒስትሬሽን) ስርዓት ያስፈልገናል። እነርሱን የሚቆጣጠር የአስተዳደር ድርጅት (ሬጉላቶሪ ኢንስቲትዩሽን) የግድ ነው። ስለዚህ ብሔራዊ ባንክና ሌሎች በቁጥጥርና አስተዳደር ስራ የሚሰማሩ የመንግስት ተቋማት፣ ከፍተኛ ክሕሎት ያላቸውና ይህን መቆጣጠር የሚችሉ መሆን አለባቸው። አሁን አንዳንድ ባንኮቻችን የብር መንሳፈፍ የሚባለው ታሪክ የገባቸው አይመስለኝም። አልለመዱትም።  ስንቶቹ የፋይናንስ ክሕሎት እንዳላቸው አላውቅም። ምክንያቱም አብዛኛዎቹ አካውንቲንግ፣ ኢኮኖሚክስ የተማሩ ናቸው። ግን ከዚያ ሌላ በእንደዚህ ዓይነት ባንክ ውስጥ መስራት ያስፈልጋል፤ ይህንን ልምድ ለማግኘት። ምናልባት በውጭ ባንኮች የሰሩ ሰዎች እኝደዚህ ዓይነት ነገር ቶሎ ሊገባቸው ይችላል። አብዛኛዎቹ የብር ዋጋ እንዲህ ወደ ሰማይ የሚቆልሉት… በዌስተርን ዩኒየን የዲያስፖራ ገንዘብ ሲመጣ፣ ኮድ ነው የሚላከው። ስለዚህ አንዱ ባንክ 57 ብር ነው የምሰጠው፤ ሌላው ባንክ 105 እሰጣለሁ ካለ፣ 107 የሚሰጠው ጋ ነው የሚሄዱት። ለዚህ ነው የሚቆልሉት። እስከ አሁን ድረስ ዶላር ያገኙ አይመስለኝም፤ ዶላርም የሸጡ አይመስለኝም። እነዚህ የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች በየቀኑ የሚሰሩትን ነገር ለማወቅ፣ ገንዘብ ወደ ማጠብ እንዳይገቡና፣ በጥቁር ገበያ ውስጥ እንዳይሰማሩ… ጥብቅ የሆነ አሰራር ያስፈልጋል።
እነዚህን የግል ምንዛሪ ቢሮዎች ለማስተዳደር የሚያስችል የሕግና የአስተዳደር አቅም አለን ብለው ያስባሉ?
ብሔራዊ ባንክ እንደዚህ ዓይነት መመሪያ ያወጣው ይህ አቅም ‘አለን‘ ብሎ ነው። አሁን ይህን ፈቃድ ሲሰጥ የራሱን አቅም ግንባታ ማካሄድ ይኖርበታል። ደግሞ ያንን “አድርጓል” ብዬ ነው የማስበው። ከዚህ የባሰ አሁን የውጭ ባንኮች ይመጣሉ፣ ኢትዮጵያ ውስጥ። እነርሱን ማስተዳደር መቻል ይኖርብናል። በዚያ ላይ ሰፋ ያለ ክህሎት ያላቸው ሰዎች ያስፈልጋሉ፤ በዚህ ጉዳይ ላይ ይህንን በማስተዳደር። ብሔራዊ ባንክ አካባቢ ከፍተኛ የአቅም ግንባታ ‘ያስፈልጋል’ ብዬ አምናለሁ።
እኔ 26 የአፍሪካ አገሮች ሰርቼአለሁ። “የጥቁር ገበያ” የሚባል ሰምቼ አላውቅም። የላቸውም። እኛ አገር ብቻ ነው ያለው። እሱንም መንግስት ነው ያመጣብን ዓለም የደረሰበት አልደርስም ብሎ  የሙጥኝ በማለቱ ነው  ለዚህ የዳረገን።  የመንግስት ሃላፊዎች ቁጥጥራቸውን አጥብቀው የሚሰሩ ከሆነ፣ የውጭ ምንዛሪ ቢሮዎች ምንም ነገር ሊያደርጉ አይችሉም። ካልሆነ ግን እነርሱም ወደ ጥቁር ገበያ ሊቀየሩ ይችላሉ የሚል ግምት አለኝ።