ታዋቂው የማህበራዊ ድረገጽ ፌስቡክ ከተለያዩ የአለማችን አገራት መንግስታት የተጠቃሚዎቹን የግል መረጃዎች አሳልፎ እንዲሰጣቸው የሚያቀርቡለት ጥያቄዎች ቁጥር እየጨመረ መምጣቱን አስታወቀ፡፡ከተለያዩ የአለም አገራት መንግስታት የሚቀርቡለት ተመሳሳይ ጥያቄዎች ባለፉት ስድስት ወራት በ25 በመቶ እንደጨመ በድረገጹ ላይ የገለጸው ፌስቡክ፣ በዚህ ጊዜ ውስጥ 34 ሺህ 946 የመረጃ ጥያቄዎች እንደቀረቡለት አስታውቋል፡፡
ድረገጹ እንዳለው፤ የተለያዩ አገራት መንግስታት በፌስቡክ ተጠቃሚዎች ላይ በተለያዩ ምክንያቶች ክትትልና ምርመራ ለማድረግ የሚያግዛቸውን መረጃዎች ለማግኘት ጥያቄ ማቅረባቸውን ቀጥለዋል፡፡መንግስታት የሚያቀርቡትን መሰል ጥያቄዎች በመቃወም በተደጋጋሚ በአሜሪካ ለሚገኝ አንድ ከፍተኛ ፍርድ ቤት አቤቱታ እያቀረበ እንደሚገኝ ያስታወቀው ፌስቡክ፣ ፍርድ ቤቱ የአሜሪካ መንግስት በህገወጥ መንገድ ያገኛቸውን የተጠቃሚዎቹነረ መረጃዎች እንዲያስመልስለት አቤት እያለ መሆኑንም ገልጿል፡፡ በተመሳሳይ ሁኔታ ታዋቂው ድረገጽ ጎግልም፣ የተጠቃሚዎቹን መረጃዎች አሳልፈው እንዲሰጡት በተለያዩ አገራት መንግስታት የሚቀርቡለት ጥያቄዎች ባለፉት ስድስት ወራት ውስጥ በ15 በመቶ መጨመራቸውን ባለፈው ወር ማስታወቁን ሮይተርስ አስታውሷል፡፡
መንግስታት ለወንጀል ምርመራ የሚያቀርቡለት የመረጃ ጥያቄዎች ባለፉት አምስት አመታት በ150 በመቶ እንደጨመረ ነው ጎግል ያስታወቀው፡፡

ከአዲስ አበባ ከተማ የመልሶ ማልማት እንቅስቃሴ ጋር ተያይዞ የቅርስ ጥበቃ ጥያቄዎች ይነሳሉ፡፡ አንዳንድ ወገኖች የከተማዋ ቅርሶችና ታሪክ የልማቱ ሰለባ ሆነዋል በሚል ይተቻሉ፡፡ ለአንድ ከተማ የቅርስ ፋይዳ ምን ያህል ነው? በአሁኑ ወቅት ያለው የቅርስ አጠባበቅስ ምን ይመስላል? የአዲስ አድማስ ጋዜጠኛ ኤልሳቤት ዕቁባይ፤ በቅርስ ጥናትና ጥበቃ ባለስልጣን የአለም አቀፍ ቅርሶች ምዝገባ የቡድን መሪና በአለም አቀፍ ቅርሶች አስተዳደር ዕቅድ ዝግጅቶች ከፍተኛ ባለሙያ የሆኑትን አቶ ኃይለመለኮት አግዘውን አነጋግራቸዋለች፡፡

አዲስ አበባ የቅርሶች ከተማ ናት ይባላል፡፡ እስቲ ያብራሩልኝ…
አዲስ አበባ ቅርሶች ያሏት ከተማ ናት፡፡ ስለ አዲስ አበባ ቅርሶች ስንናገር፣ በዘመን ከፍለን ብናየው፤ ለምሳሌ በአርኪኦሎጂ እንግሊዝ ኤምባሲ አካባቢ የሚገኘው የዋሻ ሚካኤል ተክለሃይማኖትን፤ በታሪክና በአርኪኦሎጂ ደግሞ የመናገሻ የደን ታሪክን መጥቀስ እንችላለን፡፡ በከተማዋ ውስጥ ከሚገኙት ቀደምት አብያተ ክርስቲያኖች የቀራኒዮ መድሃኒያለም ቤተክርስቲያንን ስንመለከት፣ በ1836 በንጉስ ሳህለ ስላሴ ዘመነ መንግስት የተሠራ ነው፡፡ የእንጦጦ ማርያም ቤተክርስቲያንና ኡራኤልን እንዲሁም ሌሎችንም ማንሳት እንችላለን፡፡ እነዚህ ከከተማዋ መቆርቆር ከ1879 በፊት የነበሩ ናቸው፤ ስለዚህ አዲስ አበባ ቅርስም ታሪክም ያላት ከተማ ነች፡፡
የአዲስ አበባ የቅርሶች ምዝገባ ምን ይመስላል?
የከተማዋ ከፍተኛ መሀንዲስ የነበሩት ዶክተር ወንድሙ የሚባሉ ባለሙያ በ1964 ዓ.ም በኢትዮጵያን ሄራልድ ጋዜጣ ላይ የ”አዲስ አበባ ቅርሶች ከየት እስከ የት” የሚል ጽሑፍ በእንግሊዝኛ አቅርበው ነበር፡፡ ሊሴ ገብረማርያም ት/ቤት ጋ የሚገኘውን የራስ ናደው ወሎ ቤት ወይም በተለምዶ “ዋይት ሃውስ” ተብሎ የሚጠራውን ቤት ፎቶ ጋዜጣው ይዞት ወጥቶ ነበር፡፡ ጥናቱን መሠረት በማድረግ የአዲስ አበባ ማዘጋጃ ቤት አንዳንድ ስራዎችን ሲሰራ ነበር፡፡ እሳቸው በወቅቱ በጋዜጣ ላይ የፃፉት ስጋታቸውን ነው፡፡ ስለ አዲስ አበባ ከተማ የቅርስ ስጋት መፃፍ የተጀመረው ከዚህን ጊዜ ጀምሮ ነው ማለት ነው፡፡ በ1979 ዓ.ም አዲስ አበባ መቶኛ አመቷን ስታከብር፣ ከተማዋ ሙዚየም ያስፈልጋታል በመባሉ፣ ኤግዚቢሽን ማዕከል አጠገብ የሚገኘው የራስ ብሩ ወልደገብርኤል መኖሪያ ቤት ታድሶ፣ የአዲስ አበባ ከተማ ተንቀሳቃሽ ቅርሶች የከተማዋን ታሪክ ሊተርኩ በሚችል መልኩ ፊንፊኔ፣ እድገት፣ አድዋ ወዘተ የተባሉ አዳራሾች እንዲቀመጡ ተደረገ፡፡ ቤቱ ቀደምት የኪነጥበብ ህንፃ የሚታይበት ነው፡፡
ከ1979 እስከ 1983 ዓ.ም የአዲስ አበባ ከተማ ከንቲባ የሙዚየሙ የበላይ ጠባቂ ስለነበሩ፣ ሙዚየሙ በጀትና የቅርብ ክትትል ነበረው፡፡ በ1983 የመንግስት ለውጥ ሲመጣ በፌደራል የሚገኘው የባህልና ቱሪዝም ሚኒስቴር ሠራተኞች ዲሴንትራላይዝድ ሲሆኑ የቅርስ ሃላፊነት ሊኖራቸው የሚገቡ ሰዎች ለአዲስ አበባ ተመደቡ፡፡ መጀመሪያ የተዋቀረው የከተማዋ የቅርስ ጥናትና ጥበቃ ቡድን ነው፡፡ የከተማዋን ታሪካዊ ቤቶች ለመጀመሪያ ጊዜ የአዲስ አበባ ወጣቶች ማህበርን በማስተባበርና ከተመደቡት ባለሙያዎች ውስጥ የተወሰኑት ቤቶቹን ቆጥረው ከተሰበሰበው መረጃ ውስጥ ወደ 130 የሚሆኑ ታሪካዊ ቤቶች የአዲስ አበባ ማስተርፕላን ክለሳ በተሰራበት ወቅት እንዲካተቱ ተደርጓል፡፡ ቤቶቹ በእድሜያቸው መርዘም ምክንያት ብቻ የተመዘገቡ ነበሩ፡፡ ነገር ግን የአዲስ አበባ ቅርሶች በአፄ ምኒሊክ ዘመን የተሠሩ ቤቶች ብቻ ናቸው ማለት አይደለም፡፡ በወቅቱ የተመዘገቡ ቦታዎችም ነበሩ፡፡ ለምሳሌ መስቀል አደባባይ፣ ጃንሜዳና እንጦጦ ተጠቃሽ ናቸው፡፡
እነዚህ ቦታዎች እንዴት ነው የተመረጡት?
ህዝብ በብዛት ወጥቶ የተለያዩ ክንዋኔዎችን የሚያደርግባቸው ስለሆኑ ነው፡፡ ወደ አስራ ሰባት የሚጠጉ የከተማዋ ሀውልቶችና አደባባዮችም ተመዝግበዋል፡፡ ቀደምት የሆኑ አብያተ ክርስቲያናትም ተመዝግበዋል፡፡
አዲስ አበባ ልትናገራቸው የምትችላቸው የራሷ የእድገት ደረጃዎች ያላት ከተማ ናት፡፡ ከ1879 እስከ 1928 ዓ.ም የምኒልክ ዘመን ኪነ ህንፃን እናያለን፡፡ ይሄ ዘመን በተለይ መጀመሪያ ላይ ወደ ቤተመንግስቱ የመጡትን የአርመኖችና ህንዶች ኪነጥበብ ህንፃ ያሳያል፡፡ ለምሳሌ የአርመኖቹን ብናይ፣ የአዲስ አበባ ወጣቶች እና ስፖርት ህንፃ አጠገብ የቦጐሲያን ቤት ይገኛል፡፡ ይህ ቤት እስከ አሁን ድረስ ውበቱ እንደተጠበቀ ያለ ቤት ነው፡፡ ጐጆ ቤት ነው፤ እዚያ ቤት ውስጥ ነው የአፄ ምኒልክ የሬሳ ሳጥን የተገጣጠመውና የተሠራው፡፡ አዲስ አበባ ከተማ ስትጀመር የነበረውን ገፅታ ያሳያል፡፡ እነ ሰባ ደረጃና እነ አርባ ደረጃን የምናይበት ነው፡፡ ቀደም ብዬ እንዳልኩት ከላይ በተጠቀሰው ጊዜ፤ የአርመኖች፣ የህንዶችና የግሪኮች አሻራ ያረፈባቸው ኪነ ህንፃዎች እናያለን፡፡
ከ1928 እስከ 1933 ዓ.ም ደግሞ ጣሊያኖች የራሳቸውን አሻራ ጥለው አልፈዋል፡፡ እነ ቤላ፣ ፖፓላሬ፣ ካዛንቺስ እንዲሁም የጣሊያን እስር ቤትና ፖሊስ ማዘዣ የነበረውን ራስ ሆቴልና ኢሚግሬሽን፣ የጣሊያን ዘመንን የሚያሳዩ ናቸው፡፡ ከጣሊያን መውጣት በኋላ ከ1933 እስከ 1966 ዓ.ም አዲስ አበባ ውስጥ የተለያዩ ህንፃዎች ተሠርተዋል፡፡ የአፍሪካ ህብረትን፣ ማዘጋጃ ቤቱን፣ ብሔራዊ ትያትር አካባቢ ያሉትን ህንፃዎች፡- መከላከያ ሚ/ር፣ ብሄራዊ ባንክን… መጥቀስ ይቻላል፡፡ እስከ አሁን ድረስ የከተማዋን ውበት የሚያደምቁ ህንፃዎች ናቸው፡፡ ከ1966 እስከ 1983 የደርግ ዘመን ማብቂያ ድረስ ደግሞ የራሺያና የቡልጋሪያ የኪነ-ህንፃ ባለሙያዎች ስራ የሆኑ ህንፃዎችን እናያለን፡፡ ለምሳሌ ሰሜን ኮሪያውያኖቹ የሠሩት ጥቁር አንበሳ ጋ ያለው ሀውልት፣ ከጀርባው ደግሞ የዩጐዝላቪያ ባለሙያዎች ያነፁትን የጥቁር አንበሳ ሆስፒታልን እናገኛለን፡፡ በቦሌ መስመር ላይ የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባላት የሚኖሩበት አፓርታማዎች በራሺያዎች የተሠሩ ናቸው፡፡ ኢህአዴግ አገሪቷን ማስተዳደር ከጀመረ በኋላም አዲስ አበባ እጅግ በጣም ፈጣን የከተማ እድገት እያሳየች ነው፡፡
ከተማዋ በስፋትም ሆነ በነዋሪዋ ብዛት ከፍተኛ ለውጥ ያመጣችበት ጊዜ ነው፡፡ ከተማዋ እንደ ገርጂ፣ አያት፣ ላፍቶ፣ ገላን፣ አየር ጤና የተባሉ አዳዲስ ሰፈሮችን አካትታለች፡፡ መሀል ከተማዋ ውስጥ ከፍተኛ የግንባታ ስራ እየተሠራ ነው፡፡ እዚህ ላይ ትልቁ ጥያቄ፣ “አዲስ ስንሰራ መነሻችን የሆነውን እንዴት በማድረግ ነው?” የሚለው ነው፡፡ አዲስ የባቡር መስመር ዝርጋታ እየተካሄደ ነው፡፡ ነገር ግን የመጀመሪያው የባቡር ሀዲድ ታሪካዊነቱ ቦታ ተሠጥቶት ጥበቃ አልተደረገለትም፡፡ የከተማዋ ነዋሪ ሳይቀር አፈር እያለበሰ ቤት ሠርቶበታል፡፡ ኤርትራ ውስጥ ከአቆርዳት እስከ ምፅዋ ያለው የባቡር መስመር ለቱሪዝም ከፍተኛ አስተዋጽኦ እያደረገ ነው፡፡ ልማቱ ሠለባ ያደረጋቸው ቅርሶች አሉ፡፡ የአልሜክ ስልጣኔን የሚያሳየውና ሜክሲኮ አደባባይ የነበረው የራስ ቅል የተነሳ ሲሆን ተመልሶ ይሠራል የሚል ቃል ተገብቷል፡፡
ከመልሶ ማልማቱ ጋር ተያይዘው የሚነሱ የቅርስ ጥበቃ ጉዳዮች በምን ሁኔታ ላይ ይገኛሉ?
ከተማዋ አማካሪ አላት ወይ? የሚያስብሉ ስህተቶች ተፈፅመዋል፡፡ ለምሳሌ የአራት ኪሎ ሀውልትን የሚሸፍን ድልድይ መስራት ተገቢ አልነበረም፡፡ መስቀል አደባባይ የተሠቀሉ ትልልቅ የማስታወቂያ ሠሌዳዎች የቦታውን ታሪካዊነት ጋርደውታል፡፡ አደባባዩን ባቡሩ ማቋረጡ በራሱ አካባቢውን ለውጦታል፡፡ በአጠቃላይ ስርአት ይመጣል፤ ስርአት ይሄዳል፡፡ ያለፈው የሚባለው ትውልድ ጥሎት የሄደው መቀመጥ አለበት፡፡ የአዲስ አበባን ልማት በተመለከተ ለመነጋገር ማነፃፀር ያስፈልጋል፡፡ የምናነፃጽረው የድሮውን አሳይተን ነው፡፡ ሠፈሮቹን፣ በየሠፈሩ ውስጥ የነበሩ መስተጋብሮችን፣ ማህበራዊ ግንኙነትንና ትስስሩን ማቆየት አለብን፡፡ ስልጣኔ ማለት ትስስሩን ማጥፋት አይደለም፡፡ የተለያየ ርዕዮተ አለም ያልበገራቸውን ትስስሮች መጠበቅ አለብን፡፡ የመጀመሪያው ሲኒማ ቤት ሰይጣን ቤት ይባላል፡፡ ለምን እንደዚያ እንደተባለ የአሁኑ ትውልድ ሊያውቀው በሚገባ መልኩ መተረክና እዛው ቤት ውስጥ መፃፍ አለባት፡፡ በአለም ላይ ሲኒማ ከተፈለሠፈ በኋላ በአጭር ጊዜ ውስጥ ቴክኖሎጂው ከደረሳቸው አገሮች አንዷ ኢትዮጵያ ናት፡፡
የፊልም ኢንዱስትሪውን ለማነፃፀር፣ ያንን ቤት መጠበቅ አለብን፡፡ አዲስ አበባ ከተመሠረተች 125 አመቷ ነው ብለን፣ አዳዲስ ህንፃዎችን ብቻ የምናሳይባት ሳይሆን ዕድገቷን ራሷ ማሳየት የምትችል መሆን አለበት፡፡
ቅርሶች በማን ነው የሚያዙት?
ቅርሱን አድሰን እናስተዳድራለን ለሚሉ ወገኖች ይሰጣል፡፡ በግል የተያዙ ታሪካዊ ቤቶች እኮ አሉ፡፡ ልዕልት ማርያም፤ የመሐመድ አሊን ቤት “አዲስ ውበት” በሚባል ድርጅታቸው እንዲያድሱ ተደርጓል፡፡ ሞዴል ሊያ ከበደ፤ የደጃዝማች አያሌው ብሩን ቤት አድሳ ይዛዋለች፡፡ የቀድሞው የአዲስ አበባ ማዘጋጃ ቤት የነበረው የቢትወደድ ሃይለጊዮርጊስ መኖርያ ቤት ለቅርስ ባለ አደራ ተላልፏል የሚባል ነገር አለ፡፡ ያ ቤት አሁን መታደስ አለበት፡፡
አቶ አሰፋ ተሰማ፤ የአዲስ አበባ ምክትል ከንቲባ የነበሩ ሰው ናቸው፡፡ በአንድ ወቅት ሲናገሩ፤ “ከተሜነት ወሳኝ ነው፤ የአዲስ አበባ አብዛኛው ነዋሪ ከገጠር የመጣ ነው፡፡ የከተሜ የአኗኗር ባህል ሊኖር ይገባል፡፡ ይህ ደግሞ አመራሩ ላይ መንፀባረቅ ይኖርበታል፡፡ አመራሩ ከተሜ መሆን አለበት፡፡ ከተሜነት የግድ ከተማ መወለድ አይደለም፡፡ ከተሜነት ከተማዋ ሊኖራት የሚገባውን ደረጃ ማየት መቻል ነው፡፡ ለምሳሌ ከደብረ ዘይት መንገድ ወደ አዲስ አበባ የሚገባ ሰው መሃል አዲስ አበባ ከተማ መግባቱን እንዲያይ ተብሎ ነው መንገዱ ገለጥ ያለው፡፡ የአንበሳ ህንፃ ዲዛይንም መንገዱን ተከትሎ እንዲሠራ ተደርጐ ነበር…” ብለው ነበር፡፡ በከተማ ዕቅድ የታወቁ ከንቲባዎች የነበሯት ከተማ ናት፤ ለንደንን ዲዛይን ያደረጉ ሰዎች በአዲስ አበባ ማስተርፕላን ላይ ተሳትፎ አድርገዋል፡፡ የእነዚህን ሰዎች ግብአት መጠቀም አለብን፡፡ የግድ ሰዎች ይህ ቦታ ታሪካዊ ነው” እያሉ መጮህ የለባቸውም፡፡ ከተማው ራሱ መናገር አለበት፡፡ መርካቶ አሁን በህንፃ እየተሞላ፣ የቀድሞውን ታሪካዊ እሴት እያጣ ነው፡፡ የግድ ማፍረስ አይጠበቅም እኮ፡፡ ከተማዋ ሠፍታለች፤ ቅርሶቿንና ታሪኳን በማይነኩ ቦታዎች መጠቀም ይቻላል፡፡ ፀሐይ ሪል እስቴትን ማየት ይቻላል፡፡ በአለም ላይ አሮጌና አዲሱ ከተማ ያሉባቸው ቦታዎች አሉ፡፡ ካይሮ ጥሩ ምሳሌ ትሆናለች፡፡ አዲስ አበባንም እንደዚያ መስራት ይቻላል፡፡ “ሠፈሮቹ ያለፈው ስርአት ገዢ መደብ ወይም የነፍጠኛ መቀመጫ ስለነበሩ…” እያለ የሚያስብ ካለ ጤነኛ አይደለም፡፡ ይህ አይነት አስተሳሰብ ያላቸው ከአመራር መወገድ አለባቸው፡፡ የቅርስ ጥናትና ጥበቃ ቡድን ተቋቁሞ የቆየው እስከ 1995 ድረስ ነው፡፡ በ1995 መዋቅር ሲሰራ፣ የቅርስ አስተዳደር፣ ንግድና ኢንዱስትሪ ቢሮ ውስጥ ገብቶ ነበር፡፡ ብዙ ጥፋት የደረሰው ያን ጊዜ ነው፡፡
በአንተ ዕይታ ኢትዮጵያ ሆቴል አካባቢ ያሉት ህንፃዎች ከምን ይመደባሉ?
በኔ ዕይታ በአጠቃላይ ብሔራዊ ትያትርና አካባቢው ቅርስ ነው፤ ዘመን ተናጋሪ ህንፃዎች ናቸው፡፡ ብሔራዊ ትያትር ጋ ያለው አንበሳ የከተማዋ አርማ ነበር፡፡ በነገራችን ላይ ከንቲባ ዘውዴ በላይነህ ሀውልቱን ሲመርቁ፤ “ይህ አንበሳ አንበሳ ባይመስልም የወጣበት ወጪ ግን አንበሳ አድርጐታል” ማለታቸው ይነገራል፡፡ ሰዓሊ ደስታ ሃጐስም ለቱሪዝም “የ13 ወር ፀጋ”  የሚለውን ስትሰራ የአንበሳውን ፊት በመውሰድ አርማ አድርጋዋለች፡፡ ህንፃዎቹ ብቻ አይደሉም፤ ከፍል ውሃ እስከ ሜትሮሎጂ ጫፍ ያሉት ዛፎች ጭምር ቅርስ ናቸው፡፡ ኢትዮጵያ ሆቴል አጠገብ ምን አይነት ህንፃ ይሠራ ይሆን? ከባድ ነው፡፡ የህንፃው ርዝመትስ ከመከላከያ ሚ/ር አንፃር እንዴት ሊሆን ነው?
ቅርስ በዩኔስኮ ማስመዝገብ ፋሽን እየሆነ የመጣ ይመስላል፡፡ እስቲ ስለሱ ይንገሩኝ…
ብዙ ሰው ቅርሱ የሚጠበቀው ዩኔስኮ ስለመዘገበው ይመስለዋል፡፡ ሌላው ደግሞ ቅርስ ማስመዝገብን ክልሎች ፉክክር የያዙበት ይመስላል፡፡ “የትኛውን መስቀል ነው ያስመዘገባችሁት?” ብሎ የጠየቀ ሃላፊ አለ፡፡ የተመዘገበው አከባበሩ ነው፤ ዩኔስኮ ሃይማኖት አይመዘግብም፡፡ የሶፍኦመርና ድሬ ሼክ ሁሴንን ለማስመዝገብም ጥረት እየተደረገ ነው፡፡
ኢትዮጵያ ውስጥ በሺዎች የሚቆጠሩ ባህላዊ አመጋገቦች፣ ከእምነት ጋር የተያያዙ ባህሎች አሉ፡፡ ለነዚህ ሁሉ ዩኔስኮ መዝገቡን ከፍቶ ይጠብቃል ማለት አይደለም፡፡ እንደ ኦሎምፒክ ተወዳድሮ ነው የሚመዘገበው፡፡ ሚ/ር መ/ቤቱም ምዝገባውን በተመለከተ መመሪያዎችን እያወጣ ነው፡፡ ዩኔስኮ አንድን ቅርስ ሲመዘግብ ቅድመ ሁኔታዎች አሉት፡፡ ለምሳሌ ታንዛኒያ አንድ የሆነ ቦታን ቅርስ ብለው ካስመዘገቡ በኋላ፣ ቦታው ላይ ነዳጅ ተገኘ ተባለ፡፡ ነገር ግን ነዳጅ ማውጣት ተከልክለዋል፡፡
ቅርሶችን በዩኔስኮ ማስመዝገብ ምንድን ነው ጥቅሙ?
ቅርሱን ለመጠበቅ የተወሰኑ ዕገዛዎች ይደረጋል፡፡ እኛ አገር በአንዳንድ ቦታ ባህሉን ትተው ለቱሪዝሙ ከፍተኛ ትኩረት ይሰጣሉ፡፡ ለቱሪዝሙ ዋናው ነገር ባህሉ መሆኑን ይረሱታል፡፡
በቅርቡ ለመመዝገብ የደረሰ ቅርስ አለ?
አዎ፤ ደቡብ ክልል ውስጥ ብራይሌ/አንጐይታ በመባል የሚታወቅና በአሁኑ ወቅት ስምንት ሰዎች ብቻ የሚናገሩት ቋንቋ አለ፤ እሱን ለማስመዝገብ ጥያቄ አቅርበን፣ ማስተካከያዎች እንድናደርግ ወደኛ ተልኳል፡፡ የገዳ ስርአትንም ለማስመዝገብ በሂደት ላይ ነን፡፡  

አንዳንድ ታሪክ ጊዜው እጅግ ሲርቅ ተረት ይሆናል፡፡
በጥንት ዘመን አንድ ሮማዊ ጀግና ወታደር ነበር ይባላል፡፡ አያሌ ጦርነቶችን በአሸናፊነት ተወጥቷል፡፡ አብዛኛውን ህይወቱን በጦር ሜዳ ስላሳለፈ በአካል የሚያውቀው ሰው የለም፡፡ ዝናው ግን በሰፊው ይወራል፡፡
አንድ ጊዜ ታዲያ አጠቃላይ ምርጫ በሀገሪቱ ሲካሄድ ያ ጀግና ፖለቲካ ውስጥ መግባት አለብኝ ብሎ ወሰነ፡፡ ስለዚህም በምርጫው ለከፍተኛው የፓርላማ ቦታ ይወዳደር ጀመር፡፡ በዚያን ጊዜው የሮማውያን የምርጫ ባህል ጥሩ ዲስኩር (ንግግር) ማድረግ ግድ ነበር፡፡ ጀግናው ንግግሩን የጀመረው ለዓመታት ለሮማ ሲዋጋ በጥይት ብዙ ቦታ ቆስሎ ነበርና ገላው ላይ ጠባሳዎቹን በማሳየት ነበር፡፡ ህዝቡ ከንግግሩ ይልቅ ጠባሳዎቹን እያየ ዕንባ በዕንባ ተራጨ፡፡ የዚያ ጀግና በምርጫው አሸናፊነት ከሞላ ጐደል የተረጋገጠ መሰለ፡፡
ታዲያ የዋናው ምርጫ ቀን ያ ጀግና በመላው የፓርላማ አባላትና በመሳፍንቱና በመኳንንቱ ታጅቦ ወደ መድረኩ ብቅ አለ፡፡ ህዝቡ ግራ ተጋባ፡፡ “በእንዲህ ያለ የምርጫ ቀን ይሄ ሁሉ ጉራ ለምን አስፈለገ?” ይባባል ጀመር፡፡   ያ ጀግና ንግግር ሲያደርግ አጃቢዎችንና ሀብታሞችን የሚያወድስ፣ በትዕቢትና በጉራ የተሞላ፣ የጦር ሜዳ ድሎቹን እያሳቀለ ከኔ ወዲያ ጀግና ላሳር ነው ይል ጀመር፡፡ ተፎካካሪዎቹንም አንተና አንቺ እያለ ያዋርድ ገባ፡፡ ቀልድ አወራሁ ብሎ የሚናገራቸው ወጐች ራሳቸው የሰው ሞራል የሚነኩና ህዝቡን የሚያበሳጩ ሆኑ፡፡ “ለሮማም እስከዛሬ ታይቶ የማይታወቅ ልማትና ሀብት አመጣላታለሁ!” እያለ በከፍተኛ መወጣጠር መድረኩ ላይ ተንጐራደደ፡፡
ህዝቡም “ያ እንደዚያ ዝናው የተወራ የጦር ሜዳ ጀግና እንዲህ ያለ ቱሪናፋ ነው እንዴ?” አለ፡፡ ወሬው በአገሪቱ ሙሉ ወዲያው ተሰማ፡፡ “ይሄንንማ ፈፅሞ አንመርጥም፡፡ እንዳይመረጥም ላልሰማው ህዝብ መናገር አለብን”፤ አለ ህዝቡ፡፡ ጀግናው ድምፅ አጣ! ሳይመረጥ ቀረ፡፡ ወደ ጦር ሜዳው ተመለሰ፡፡ “ያልመረጠኝን ህዝብ አሳየዋለሁ፡፡ እበቀለዋለሁ!” ይል ጀመር፡፡
ከጥቂት ሳምንታት በኋላ ወደ ሮማ የእርዳታ እህል በመርከብ መጣ፡፡ ምክር ቤቱ በነፃ ይታደል አለ፡፡ ያ ጀግና “ይሄ እህል በነፃ መታደል የለበትም፡፡ እምቢ ካላችሁ ጦር ሜዳውን ትቼላችሁ እመለሳለሁ” እያለ ያስፈራራ ጀመር፡፡ ይሄን ወሬ ምክር ቤቱ ለህዝቡ ነገረ፡፡ ህዝቡ ተቆጣ፡፡ “ያ ጀግና እፊታችን ቀርቦ ያስረዳ” አለ፡፡ ጀግናው ደግሞ “ህዝብ ብሎ ነገር አላቅም፡፡ ዲሞክራሲም አልቀበልም፡፡ አልመጣም” አለ፡፡ ህዝብ አደባባይ ወጥቶ ጮኸ፡፡ ምክር ቤቱ ያን ጀግና የግዱን እንዲመጣ አደረገውና ሸንጐ መድረክ ላይ ቆሞ እንዲናገር ታዘዘ፡፡ ጀግናውም አሁንም በእልህና በትእቢት ሁሉንም መሳደቡን ቀጠለ፡፡ ህዝቡ በሆታ አስቆመው፡፡ ለፍርድ ይቅረብልን አለ፡፡ ምክር ቤቱ ምንም ምርጫ አልነበረውም፡፡ ለፍርድ አቀረበው፡፡ በዚያን ዘመን ወንጀለኛ ቀጣበት በነበረው፤ ከከፍተኛ ተራራ ወደ መሬት ይወርወር፤ የሚል ሀሳብ ቀረበ፡፡ ሆኖም አስተያየት ተደርጐ ቅጣቱ እድሜ ልክ ይሁንለት ተባለና ዘብጥያ ተወረወረ! ህዝቡ በሆታና በዕልልታ መንገዱን ሞላው፡፡
                                                           ***
ሰዎችን በንግግር እንማርካለን ብለን ብዙ በለፈለፍን ቁጥር ብዙ ከቁጥጥራችን የሚወጡ ነገሮች ይከሰታሉ፡፡ ጠንካራና ልባም ሰዎች ጥቂት ምርጥ ነገሮችን ብቻ በመናገር የሰውን ልብ ይነካሉ፡፡ ስለዚህ ከአንደበታችን በመቆጠብ፣ ትሁት በመሆን፣ ህዝብን ባለመናቅ፣ ለምንናገረው ነገር የቤት-ሥራችንን ጠንቅቀን በመስራትና ጉዳያችንን በማወቅ ነው ለውጥ ለማምጣት የምንችለው፡፡
ከሁሉም በላይ ተአብዮ አገርንና ህዝብን ይጐዳል፡፡ ከማንም በላይ ነኝ እና አምባገነንነት የተአብዮ (የእብሪት) ልጆች ናቸው፡፡ ንቀት፣ ሰው-ጤፉነት፣ ሁሉን አውቃለሁ ባይነት፣ ቆይ-አሳይሃለሁ - ባይነት፤ ብቆጣም እመታሻለሁ ብትቆጪም እመታሻለሁ ማለት፤ የማታ ማታ ከላይ የተጠቀሰውን የጦር-ሜዳ ጀግና ዕጣ-ፈንታ የሚያሰጠን መሆኑ አሌ አይባልም፡፡ ከበደ ሚካኤል፤
“ኩራትና ትእቢት፣ የሞሉት አናት
ሰይፍና ጐራዴ፣ የመቱት አንገት
አይገላገሉም እንዲህ በቀላሉ
እመሬት ላይ ወድቀው ሳይንከባለሉ”
የሚሉን ለዚህ ነው፡፡
ከልክ ያለፈ ውዳሴና ማሞካሸትም ከጥቅሙ ጉዳቱ ነው የሚያመዝነው፡፡ ተወዳሹ እስኪታዘበን ድረስ ብናሳቅለው ለማንም የማይበጅ ንግግር እንዳቀረብን ነው የሚቆጠረው፡፡
ፀጋዬ ገብረመድህን፤
“ጅላጅል ምላስ ብቻ ናት
ማሞካሸት የማይደክማት”
የሚለን ለዚህ ነው፡፡
እናስተውል፡፡ ብዙ እዩኝ እዩኝ ደብቁኝ ደብቁኝን እንደሚያስከትል አንርሳ፡፡ ብዙ በተናገርን ቁጥር አልባሌና ዝቅ የሚያደርጉንን ጥፋቶች ለመስራት በር እንከፍታለን፡፡ ታዋቂው ሳይንቲስትና የጥበብ ሰው ሊዮናርዶ ዳቬንቺ፤
“ኦይስተሮች (Oysters) ጨረቃ ሙሉ በሆነች ሰዓት አፋቸውን ሙሉ በሙሉ ይከፍታሉ፡፡ ይሄኔ ክራቦች (Crabs) የባህር አረምን ኦይስተሮቹ አፍ ውስጥ ይሰገሰጋሉ፡፡ አፋቸው መንቀሳቀስ ያቅተዋል፡፡ ከዚያ የክራቦቹ ምግብ ይሆናሉ፡፡ አፉን ያለልክ የሚከፍት የማንም ሰው ዕጣ-ፈንታ ይሄው ነው፡፡ የአድማጩ ሰለባ ይሆናል” ይለናል፡፡
ባልባለቀ አእምሮና ባልበሰለ አንደበት ስንቶችን ልናስቀይም እንደምንችል እናጢን፡፡ “እዛም ቤት እሳት አለ” የሚለውን ተረት ከልቦናችን አንለይ፡፡ ከቶውንም እኔ አውቃለሁን ስንፈክር ሌላውም ያውቃልን አንርሳ፡፡ ባደባንበት ሊደባብን እንደሚችል፣ ደባ ራሱን ስለት ድጉሱን መሆኑን፣ ሥራ ለሰሪው እሾክ ላጣሪው እንደሚሆን አንዘንጋ፡፡ የወላይታው ተረት - “የኛ ቤት ጠማማነት እኛን ይጨርሳል፤ አለ እንጨት” የሚለን ይሄንኑ ነው!

•    የ7.3 ቢሊዮን ዩሮ ተጨዋቾች፤ ከ2.09 ቢሊዮን ዩሮ በላይ ወጭ ፤ እስከ 57.4 ሚሊዮን ዩሮ ሽልማት
• 5 ክለቦች ታጭተዋል ፤ ሪያል ማድሪድ፣ ባየር ሙኒክ፣ ባርሴሎና፣ ቼልሲና ማን. ሲቲ
• ፕሪሚዬር ሊግ ፤ ከቦንደስ ሊጋና ላሊጋ ይተናነቃል         
• የ2014-15 የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ ሰሞኑን በአራተኛ ዙር የምድብ ማጣሪያ ጨዋታዎች ቀጥሏል፡፡ በምድብ ማጣሪያው ቀሪ የሁለት ዙር ጨዋታዎች ቢኖሩም 5 ክለቦች ሪያል ማድሪድ፤ ቦርስያ ዶርቱመንድ፤ ፒኤስጂ፤ ባርሴሎና እና ፖርቶ ወደ ጥሎ ማለፍ መሸጋገራቸውን አረጋግጠዋል፡፡

አትሌቲኮ ማድሪድ፤ አያክስን ጨምሮ አምስት ክለቦች ከውድድሩ ተሰናብተዋል፡፡ የአውሮፓ እግር ኳስ በየውድድር ዘመኑ እስከ 30 ቢሊዮን ይንቀሳቀስበታል፡፡ በተለይ ደግሞ የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ በትርፋማነቱ የሚስተካከለው የለም፡፡ በትራንስፈርማርኬት ድረገፅ የቀረበ መረጃ እንደሚያመለክተው የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ፤ በየውድድር ዘመኑ ከቅድመ ማጣሪያ አንስቶ እስከ ዋንጫ ጨዋታ እንዲሁም የውስጥ የሊግ ውድድሮችን ጨምሮ 853 ተጨዋቾችን የያዙ 155 ክለቦችን በማሳተፍ ይካሄዳል፡፡ በዝውውር ገበያው የዋጋ ግምታቸው እስከ 7.3 ቢሊዮን ዩሮ የሚተመኑ ተጨዋቾች በየክለቡ ተሰልፈው የሚፋለሙበት መድረክ ነው፡፡ ለዘንድሮው ሻምፒዮንስ ሊግ በአምስቱ የአውሮፓ ሊጎች የሚወዳደሩት ክለቦች ከፍተኛ ትኩረት መስጠታቸው የተረጋገጠው በተጨዋቾች የዝውውር ገበያው 2.09 ቢሊዮን ዩሮ በላይ ወጭ ማድረጋቸው ነው፡፡ ከተጠቀሰው የዝውውር ገበያ ወጭ የእንግሊዝ ፕሪሚዬር ሊግ 45 በመቶ ድርሻ ይዟል፡፡

25 በመቶውን የስፔን 10 በመቶውን የጀርመን ክለቦች አውጥተዋል፡፡ የጣሊያን እና የፈረንሳይ ሊጎች ዝቅተኛውን የወጭ ድርሻ አስመዝግበዋል፡፡ የአውሮፓ እግር ኳስ ማህበር በ2014 /15 የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግና ዩሮፓ ሊግ ውድድሮች ለሽልማትና ሌሎች ገቢዎች ድርሻ 1.34 ቢሊዮን ዩሮ መቅረቡን አስታውቋል፡፡ ካለፈው የውድድር ዘመን በ30 በመቶ ጭማሪ አለው፡፡ የእግር ኳስ ማህበሩ እንዳመለከተው ሌሎች የገቢ ድርሻዎችን ሳይጨምር 60ኛዋን ዋንጫ ለማንሳት የሚበቃው ክለብ እስከ 57.4 ሚሊዮን ዩሮ የሽልማት ገንዘብ ይከፈለዋል፡፡ በምድብ ማጣርያው ላይ የሚገኙት 32 ክለቦች ደግሞ ቢያንስ 8.6 ሚሊዮን ዩሮ የገቢ ድርሻ አላቸው፡፡ በእያንዳንዱ የምድብ ጨዋታ በሚመዘገብ ውጤት መሰረትም የሽልማት ገንዘብ ይከፈላል፡፡ ለድል 1 ሚሊዮን ዩሮ እና ለአቻ ውጤቶች ደግሞ 500ሺ ዩሮ ይታሰባል፡፡ የምድብ ማጣርያውን አልፈው ጥሎ ማለፍ የሚገቡ 16 ክለቦች 3.5 ሚሊዮን ዩሮ ገቢ ሲኖራቸው፤ የሩብ ፍፃሜ 8 ክለቦች እያንዳንዳቸው 3.9 ሚሊዮን ዩሮ፤ የግማሽ ፍፃሜ አራት ክለቦች እያንዳንዳቸው 4.9 ሚሊዮን ዩሮ ፤ በዋንጫ ጨዋታ ተሰልፎ ሁለተኛ ደረጃ የሚያገኘው ክለብ 6.5 ሚሊዮን ዩሮ እንዲሁም ዋንጫውን የሚያሸንፈው ክለብ 10.5 ሚሊዮን ዩሮ ከሽልማት ገንዘብ ብቻ ይከፈላቸዋል፡፡ ባለፈው የውድድር ዘመን በሻምፒዮንስ ሊግ ተሳታፊ ለነበሩ 32 ክለቦች የተከፋፈለውገቢ 904.6 ሚሊዮን ዩሮ ነበር፡፡ 57.4 ሚሊዮን ዩሮ በማግኘት 10ኛውን የሻምፒዮንስ ሊግ ያስመዘገበው ሪያል ማድሪድ መርቷል፡፡ በሩብ ፍፃሜ የተሰናበተው ፓሪስ ሴንትዥርመን በ54.4፤ ሁለተኛ ደረጃ አግኝቶ የጨረሰው አትሌቲኮ ማድሪድ በ50፤ ዘንድሮ የማይሳተፈው እና አምና በሩብ ፍፃሜ የተሰናበተው ማንችስትር ዩናይትድ በ44.8፤ ለግማሽ ፍፃሜ የደረሱት ባየር ሙኒክ በ44.6 እንዲሁም ቼልሲ በ43.4 ሚሊዮን ዩሮ የገቢ ድርሻ ተከታታይ ደረጃ ነበራቸው፡፡ ፕሪሚዬር ሊግ በጥሎ ማለፍ ከቦንደስ ሊጋና ላሊጋ ጋር ይተናነቃል በአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ ወደ ጥሎ ማለፉ የሚሸጋገሩበት ክለቦች ዘንድሮም ከ5ቱ ታላላቅ ሊጐች መገኘታቸው የማይቀር ይመስላል፡፡

17 ክለቦች በየሊጋቸው ያለፈው የውድድር ዘመን ሻምፒዮን ሆነው የሚሳተፉበት ውድድር ቢሆንም ማለት ነው፡፡ በአውሮፓ እግር ኳስ በገቢው ከፍተኛነት የሚታወቀው የእንግሊዝ ፕሪሚዬር ሊግ፤ በተረጋጋአስተዳደርና አትራፊነቱ እንደተምሳሌት የሚቆጠረው የጀርመን ቦንደስ ሊጋ እንዲሁም በተወዳጅነት እና በክዋክብት ስብስቡ የደመቀው የስፔን ላሊጋ ለሻምፒዮንስ ሊግ ዋንጫ ቋሚ ተፎካካሪ ሊጎች ከሆኑ ከሁለት አስርት ዓመታት በላይ ተቆጥረዋል፡፡ በተለይ ከሻምፒዮንስ ሊጉ የዋንጫ ፉክክር ከራቁ ሶስት የውድድር ዘመናት ያለፋቸው የእንግሊዝ ክለቦች ጥሎ ማለፍ ብቻ ሳይሆን ግማሽ ፍፃሜ መድረሳቸው እየተጠበቀ ነው፡፡ ቼልሲ፤ ማንችስተር ሲቲ ፤ ሊቨርፑልና አርሰናል እንግ ለዋንጫ እንደሚያበቁ በየአቅጣጫው ሰፊ ትንታኔዎችን ተሰጥተዋል፡፡ ይሁንና ባለፉት ስምንት የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ ግማሽ ፍፃሜ ተፋላሚዎች ሰባቱ የስፔንና የጀርመን ክለቦች መሆናቸው ከባድ ክፍተት ነው፡፡ ባለፈው የውድድር ዘመን የሻምፒዮንስ ሊግ የፍፃሜ ተፋላሚዎች ሁለቱም ከስፔን ነበሩ ፡፡ ባለፉት አራት የውድድር ዘመናት ደግሞ በግማሽ ፍፃሜ ሁለት የላሊጋው ክለቦች ቋሚ ተሰላፊዎች ሆነው አሳልፈዋል፡፡ በ2011 ባርሴሎና እንዲሁም በ2014 ሪያል ማድሪድ ዋንጫን መውሰዳቸውም የስፔኑ ላሊጋ ከቦንደስ ሊጋው በላቀ ግምት እንዲታይ ያደርገዋል፡፡ በሌላ በኩል የጀርመኑን ቦንደስ ሊጋ የሚወክለው ባየር ሙኒክ ባለፉት አራት የውድድር ዘመናት ለ3 ጊዜ ፍፃሜ መድረሱ እና በ2013 ዋንጫውን መውሰዱና ከፍተኛ ግምት አሰጥቶታል፡፡ ዘንድሮ ፍፃሜው በበርሊን ከተማ መዘጋጀቱ ደግሞ የአሸናፊነት ግምቱን ለጀርመኑ ክለብ ያበዛለታል፡፡ በአውሮፓ እግር ኳስ ማህበር የስታትስቲክስ ሰነድ የአምስቱ ታላላቅ ሊጎች በሻምፒዮንስ ሊግ መድረክ ስላላቸው የውጤት የበላይነት በርካታ ማስረጃዎች አሉ፡፡

ከ1993 እስከ 2014 እኤአ በሻምፒዮንስ ሊጉ 27 የዋንጫ ጨዋታዎች ተካሂደው ዋንጫዎቹን 13 ክለቦች ሰብስበዋል፡፡ 7 ጊዜ የስፔን፤ 5 ጊዜ የጣሊያን፤ አራት ጊዜ የእንግሊዝ፤ 3 ጊዜ የጀርመን እንዲሁም አንዳንድ ጊዜ የፈረንሳይ፤ የሆላንድ እና የፖርቱጋል ክለቦች ዋንጫዎቹን ወስደዋል፡፡ አራቱን ዋንጫ በመውሰድ ከፍተኛ ውጤት ያስመዘገበው የስፔኑ ክለብ ሪያል ማድሪድ ነው፡፡ እያንዳንዳቸው እኩል ሶስት ጊዜ የሻምፒዮናነት ክብር ያገኙት ደግሞ የጣሊያኑ ኤሲ ሚላን እና የስፔኑ ባርሴሎና ናቸው፡፡ እኩል ሁለት ጊዜ ዋንጫውን በማንሳት የእንግሊዙ ክለብ ማንችስተር ዩናይትድ እና የጀርመኑ ባየር ሙኒክ ሲጠቀሱ፤ እያንዳንዳቸው አንድ ጊዜ ዋንጫ በማግኘት የተሳካላቸው ክለቦች የፈረንሳዩ ኦሎምፒክ ማርሴይ፤ የሆላንዱ አያክስ፤ የጣሊያኑ ጁቬንትስ፤ የጀርመኑ ቦርስያ ዶርትመንድ፤ የፖርቱጋሉ ኤፍሲ ፖርቶ፤ የእንግሊዙ ሊቨርፑል፤ የጣሊያኑ ኢንተርሚላንና የእንግሊዙ ቼልሲ ናቸው፡፡ ባለፉት 27 የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ የውድድር ዘመናት ስፔን 22 ጊዜ በግማሽ ፍፃሜ በመወከል ትቀድማለች፡፡ 19 ጊዜ እንግሊዝ፤ 13 ጊዜ ጣሊያን፤ 12 ጊዜ ጀርመን እንዲሁም 6 ጊዜ ፈረንሳይ በክለቦቻቸው የግማሽ ፍፃሜ ውክልናን አግኝተዋል፡፡ ስፔን በ4 ክለቦች ለ11 ጊዜያት ለዋንጫ ጨዋታ በመቅረብ አሁንም ግንባር ቀደም ነች፡፡ ጣሊያን በ3 ክለቦች ለ11 ፤ እንግሊዝ በ4 ክለቦች ለ9፤ ጀርመን በሶስት ክለቦች ለ8 እንዲሁም ፈረንሳይ በ2 ክለቦች ለ2 ጊዜያት ለዋንጫ ተጫውተዋል፡፡ በሌላ በኩል ከ1955 እሰከ 2014 እኤአ በተደረጉት 59 የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ ዋንጫ የውድድር ዘመኖች 14 ጊዜ የሻምዮናነት ክብሩን በመውሰድ የስፔን ክለቦች ይመራሉ፡፡

በክለቦቻቸው እያንዳንዳቸው 12 ዋንጫዎች ወሰዱት የእንግሊዝ እና ጣሊያን ናቸው፡፡ ሌሎች የሻምፒዮንስ ሊግ ዋንጫዎች 7 በጀርመን ፤ 6 በሆላንድ፤ 4 በፖርቱጋልክለቦች የተወሰዱ ሲሆን፤ እያንዳንዳቸው አንድ ጊዜ በክለቦቻቸው የአውሮፓን ክብር ያገኙ አራት አገራት ፈረንሳይ፤ሮማንያ፤ ስኮትላንድ እና ሰርቢያ ናቸው፡ 5ቱ የዋንጫ ተፎካካሪዎች የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ ገና በምድብ ማጣርያ 4ኛ ዙር ጨዋታዎች ላይ ቢገኝም ለዋንጫው አሸናፊነት 5 ክለቦች እንደታጩ በተለያዩ ዘገባዎች እየተገለፀ ነው፡፡ ለዋንጫው ከታጩትዋናዎቹ ሪያል ማድሪድና ባርሴሎና ከስፔን ፤ባየር ሙኒክ ከጀርመን እንዲሁም ቼልሲና ማንችስተር ሲቲ ከእንግሊዝ ናቸው፡፡የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ የፍፃሜ ጨዋታ በየዓመቱ በአማካይ እስከ 300 ሚሊዮን ተመልካች በመላው ዓለም የሚያገኝ ነው፡፡ ዘንድሮ ለ60ኛዋ ዋንጫ የሚደረገው ፍልሚያ ከ7 ወራት በኋላ በጀርመን ዋና ከተማ በርሊን ውስጥ በሚገኘው ኦሎምፒያ ስታድዮን ይስተናገዳል፡፡ ባለፈው የውድድር ዘመን 10ኛውን የሻምፒዮናነት ክብር በመቀዳጀት የተሳካለት የስፔኑ ክለብ ሪያል ማድሪድ በተለያዩ ትንተናዎች፤ ቅድመ ትንበያዎች እና ውርርዶች ዘንድሮም ለሻምፒዮንነት በመጠበቅ የላቀ ግምት ወስዷል፡፡ ስለሆነም ሪያል ማድሪድ ምናልባትም ለ11ኛ ጊዜ ዋንጫውን በማንሳት የውድድሩን የከፍተኛ ውጤት ክብረወሰን በማሻሻል አዲስ ታሪክ ሊሰራ እንደሚችል በብዛት ተገምቷል፡፡ ይሁንና ባለፉት 24 ዓመታት በተከታታይ ሁለት የውድድር ዘመናት በማሸነፍ የሻምፒዮንነት ክብሩን ሊያስጠብቅ የቻለ ክለብ ግን የለም፡፡ በሻምፒዮንስ ሊግ የቅርብ ታሪክ ዋንጫዋን በተከታታይ ሁለት የውድድር ዘመናት ለማሸነፍ የበቃ ክለብ በ1990 እኤአ ላይ የጣሊያኑ ኤሲ ሚላን ብቻ ነው፡፡ ከዚያን በኋላ በተካሄዱት 24 የሻምፒዮንስ ሊግ የውድድር ዘመናት በሻምፒዮንነት ክብሩ የቀጠለ አልነበረም፡፡ በውድድሩ የቅርብ ጊዜ ታሪክ በቀደመው ዓመት ዋንጫውን አሸንፈው የሻምፒዮናነት ክብራቸውን ለማስጠበቅ እስከ ፍፃሜ ደርሰው ያልሆነላቸው 4 ክለቦች ነበሩ፡፡ ኤሲ ሚላን፤ አያክስ፤ ጁቬንትስ እና ማንችስተር ዩናይትድ ናቸው፡፡ በዓለም የእግር ኳስ ስፖርት የሚንቀሳቀሱ እውቅ አቋማሪ ድርጅቶች ለዋንጫው ድል ከፍተኛ ግምት በመስጠት አነስተኛ የውርርድ ገንዘብ ያቀረቡት ለስፔኑ ክለብ ለሪያል ማድሪድ ነው፡፡ ባየር ሙኒክ፤ ባርሴሎና፤ ቼልሲ እና ማንችስተር ሲቲ እንደቅደምተከተላቸው በአቋማሪዎች በየደረጃው የውርርድ ሂሳብ ወጥቶላቸው ለሻምፒዮንነት ክብሩ ተጠብቀዋል፡፡

ለናሙና ያህል ቢስፖርትስ የተባለ አቋማሪ ድርጅት ያወጣውን የውርርድ ስሌት መጥቀስ ይቻላል፡፡ ቢስስፖርትስ 32 ክለቦች በሚፎካከሩበት የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ የዋንጫ ፉክክር ሪያል ማድሪድ 19.03 በመቶ የአሸናፊነት ግምት እንደሚሰጠው አመልክቶ፤ ባየር ሙኒክ 16.69፤ ባርሴሎና 15.51 ፤ ቼልሲ 11.87 እንዲሁም ሲቲ 6.7 በመቶ የማሸነፍ እድል እንደሚኖራቸው በመጥቀስ የውርርድ ሂሳቡን አስታውቋል፡፡ በሌላ በኩል ታዋቂው የእግር ኳስ ዘጋቢ ድረ ገፅ ጎል የአንባቢዎቹን ድምፅ በመሰብሰብ በሰራው የሻምፒዮንነት ትንበያ ላይ ዋንጫው የባርሴሎና ሊሆን እንደሚችል ተገልጿል፡፡ እንደጎል ድረገፅ አንባቢዎች ግምት 60ኛው የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ ዋንጫን ለማሸነፍ 25.6 በመቶ እድል በመያዝ ባርሴሎና ቀዳሚ ነው፡፡ ቼልሲ በ25.5፤ ሪያል ማድሪድ በ13.2 እንዲሁም ባየር ሙኒክ በ11 በመቶ ድምፅ አግኝተው በተከታታይ ደረጃ ለዋንጫው ግምት ተሰጥቷቸዋል፡፡ ከአሰልጣኞች መካከልም ለዋንጫው አሸናፊነትና ለታሪካዊ ስኬትም የተጠበቁ አሉ፡፡ ጆሴ ሞውሪንሆ ከፖርቶና ከኢንተር ሚላን በኋላ ከቼልሲ ጋር በሶስተኛ ክለብ ጋር ዋንጫ በማንሳት ታሪክ መስራታቸው ግምት ተሰጥቶታል፡፡ ለሪያል ማድሪዱ አንቸሎቲ እና ለባየር ሙኒኩ ፔፔ ጋርዲዮላ ተመሳሳይ ታሪኮች ይጠበቃሉ፡፡ ክለባቸው አርሰናል ዘንድሮ ለመጀመርያ ጊዜ ሻምፒዮንስ ሊግን ማሸነፍ እንደሚችል በይፋ የተናገሩት ደግሞ አርሴን ቬንገር ናቸው፡፡ ቬንገር 90 በመቶ የዋንጫ ግምቱ ለሪያል ማድሪድ፤ ባርሴሎናና ባየርሙኒክ ቢያጋድልም፣ በሻምፒዮንስ ሊግ ልምድ ያለው አርሰናልም ለመጀመርያ ጊዜ ሻምፒዮን ለመሆን ተስፋ የሚኖረው ዘንድሮ ነው ብለዋል ፡፡

ከተጨዋቾች ለዋንጫው ያለውን እድል በተመለከተ ከተናገሩት ዋንኛው ተጠቃሽ የባርሴሎናው ሊዮኔል ሜሲ ነው፡፡ የካታላኑ ክለብ ከ3 የውድድር ዘመናት መራቅ በኋላ የሻምፒዮንስ ሊግ ዋንጫ ሊወስድ የሚበቃው በሊውስ ስዋሬዝ ምክንያት እንደሚሆን ሊዮኔል ሜሲ ተናግሯል፡፡ የሮናልዶ የወርቅ ኳስ ሃትሪክ እና ትንቅንቁ በዓለም አቀፉ የእግር ኳስ ማህበር (ፊፋ) እና በታዋቂው የፍራንስ ፉትቦል መፅሄት ትብብር ለሚከናወነው የ2014 የዓለም ኮከብ እግር ኳሰኞች ምርጫ የቀረቡ እጩዎች ከሁለት ሳምንት በፊት ታውቀዋል፡፡ መላው ዓለም በጉጉት በሚጠባበቀውና ዋናው ሽልማት የሆነው የወርቅ ኳስ ነው፡፡ 23 ተጨዋቾች የመጨረሻ ዕጩዎች ሆነው ቀርበውበታል፡፡ አሸናፊው ከዓለም ዋንጫ ወይንስ ከሻምፒዮንስ ሊግ ይገኛል የሚለው ጉዳይ እያነጋገረ ነው፡፡ የኮከብ ተጨዋች ምርጫው በስፖርታዊ ብቃትና ዲሲፕሊን ተለክቶ ይበረከታል፡፡ በድምጽ አሰጣጡ ላይ በታዋቂው ፍራንስ ፉትቦል መጽሔት አማካኝነት ከመላው ዓለም የተውጣጡ ጋዜጠኞች እንዲሁም በፊፋ ስር ደግሞ የዓለም አቀፉ የእግር ኳስ ማህበር አባል የሆኑ አገራት የብሔራዊ ቡድን አሰልጣኞችና አምበሎች ይሳተፋሉ፡፡ ዘንድሮ ለወርቅ ኳስ ሽልማት ተፎካካሪ ከሆኑት 23 እጩዎች መካከል የስፔኑ ላሊጋ 10 ተጨዋቾች በማስመረጥ ይመራል፡፡

የጀርመን ቦንደስ ሊጋ 6 እንዲሁም የእንግሊዝ ፕሪሚዬር ሊግ 5 ተጨዋቾች ከእጩዎቹ ተርታ በማካተት ተሳክቶላቸዋል፡፡ ለ2014 ወርቅ ኳስ ሽልማት ዋና ተፎካካሪዎች የሆኑት የሪያል ማድሪዱ ክርስትያኖ ሮናልዶና እና የባርሴሎናው ሊዮኔል ሜሲ መሆናቸው በተለምዶ ቢነገርም የዓለም ዋንጫን ያሸነፉት የጀርመን ተጨዋቾች ዋና ተቀናቃዐኞቻቸው ናቸው፡፡ ጀርመናዊያኑ ፊሊፕ ለሃም፣ ቶምስ ሙለር፣ ማኑዌል ኑዌር እና ማርዬ ጐትዜ ፊፋ ለራሱ ውድድሮች በሚሰጠው ግምት ከመጨረሻዎቹ 3 እጩዎች ተርታ የመግባትና የማሸነፍ ዕድል እንዳላቸው እየተገለፀ ነው፡፡ ከጀርመናውያኑ የዓለም ዋንጫ አሸናፊዎች ከባድ ፉክክር ባሻገር በ2014 የዓለም ኮከብ ተጨዋቾች ምርጫው ከፍተኛ የማሸነፍ ዕድል እንዳለው የሚነገርለት ፖርቱጋላዊው የሪያል ማድሪድ ተጨዋች ክርስትያኖ ሮናልዶ ነው፡፡ ሌላ የቅርብ ተፎካካሪው ሊዮኔል ሜሲ ነው፡፡

ክርስትያኖ ሮናልዶ በ2014 ብዙ ስኬቶች ነበሩት፡፡ በአውሮፓ ትልልቅ ሊጎች ኮከብ ግብ አግቢነት የወርቅ ጫማ ለሶስተኛ ጊዜ መሸለሙ ተጠቃሽ ነው፡፡ ባለፈው የውድድር ዘመን ከሪያል ማድሪድ ጋር 10ኛውን የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግ ዋንጫ ድል በማግኘቱ፣ በ17 ጐሎች የውድድሩ ኮከብ ግብ አግቢ ሆኖ መጨረሱ፣ በአውሮፓ እግር ኳስ ማህበር ምርጫ የዓመቱ ኮከብ ተጨዋች ሆኖ መመረጡና ከሁለት ሳምንት በፊት የላሊጋው ኮከብ ሆኖ አራት ልዩ የክብር ሽልማቶችን ማግኘቱ ለወርቅ ኳሱ ሽልማት የሚባቀበትን ሁኔታ አስፍቶለታል፡፡ ሮናልዶ ምንም እንኳን በዓለም ዋንጫ ከአገሩ ብሔራዊ ቡድን ጋር ስኬታማ ባለመሆኑ በምርጫው በፊፋ አባል አገራት ሊያገኛቸው የሚችላቸውን ድጋፎች ቢያወርድበትም 2014 ከገባ በክለብ ደረጃ በ44 ጨዋታዎች 45 ጐሎች ማስመዝገቡ የውድድር ዘመኑ ምርጥ ተጨዋች ያደርገዋል፡፡ ብራዚል ባዘጋጀችው 20ኛው የዓለም ዋንጫ አገሩን አርጀንቲና ለፍፃሜ ያደረሰው እና የዓለም ዋንጫው ኮከብ ተጨዋች ሆኖ የተመረጠው አርጀንቲናዊው ሊዮኔል ሜሲ ምናልባትም ከሮናልዶ ጋር ብዙ ተፎካካሪ የሚሆንበት ስኬት የለውም፡፡ ይሁንና ሊዮኔል ሜሲ በሻምፒዮንስ ሊጉ የ4ኛ ሳምንት ጨዋታዎች ክለቡ ባርሴሎና የሆላንዱን አያክስ 2ለ0 ሲያሸንፍ ሁለቱንም ጎሎች በማግባት በውድድሩ ታሪክ የምንግዜም ከፍተኛ ግብ አግቢነትን በ71 ጎሎች ከቀድሞው ስፔናዊ ራውል ጋር በመጋራት ከሮናልዶ የቀደመ ስኬት ማግኘቱ ትኩረት እየሳበለት መጥቷል፡፡ ራውል 71 ጎሎች ያስመዘገበው በ144 ጨዋታዎች ሲሆን ሜሲ በ90 ጨዋታዎች ክብረወሰኑን ተጋርቶታል፡፡ ሮናልዶ በ107 ጨዋታዎች 70 ጎሎች አስመዝግቧል፡፡

ሊዩኔል ሜሲ የወርቅ ኳስ ሽልማትን ለ4 ጊዜያት ያሸነፈ ሲሆን ክርስቲያኖ ሮናልዶ ያሸነፈው ደግሞ ሁለቴ ነው፡፡ በ2013 የዓለም ኮከብ ተጨዋች ምርጫ ላይ ኢትዮጵያውያን በነበራቸው ተሳትፎ የብሔራዊ ቡድን ዋና አሰልጣኝ የነበሩት ሰውነት ቢሻው ሮናልዶ፣ ኢንዬስታ እና ኔይማር በማለት ኮከባቸውን በደረጃ አከታትለው ሲመርጡ ፤ የብሔራዊ ቡድን አምበል የነበረው ደጉ ደበበ ዣቪ፤አንድሬ ፒርሎና ቶሞስ ሙለርን ብሎ ነበር፡፡ በጋዜጠኞች ዘርፍ ደግሞ ታዋቂው መንሱር አብዱልቀኒ ፍራንክ ሪበሪ፤ ክርስትያኖ ሮናልዶ እና ሽዋንስታይገር ብሎ ድምፅ ሰጥቶ ነበር፡፡ በነገራችን ላይ ሰሞኑን ፎርብስ ለዓለም ስፖርተኞች ለዓመቱ ከፍተኛ ገቢ ባወጣው ደረጃ ሮናልዶ በ64 ሚሊዮን ዩሮ ከእግር ኳስ ተጨዋቾች አንደኛ ከሁሉም ስፖርተኞች ሁለተኛ ደረጃ አለዐው፡፡ የሮናልዶ ገቢ 41.6 ሚሊዮን ዩሮው ከደሞዝ ሲሆን 22.4 ሚሊዮን ዩሮ ደግሞ ከተለያዩ የንግድ ውሊች እና የስፖንሰርሺፕ ክፍያዎች ያገኘው ነው፡፡ ሜሲ በ52፤ ዝላታን ኢብራሞቪች በ32.32፤ ጋሬዝ ቤል በ29.12፤ ፋልካኦ በ28.32 እንዲሁም ኔይማር በ26.88 ሚሊዮን ዩሮ ገቢያቸው ተከታታይ ደረጃ ወስደዋል፡፡ ፡

      ኢትዮጵያ ለአስር የደቡብ ሱዳን የትምህርት ሚኒስቴር ከፍተኛ የሥራ ኃላፊዎች (ሚኒስትር ዴኤታዎች) እና ለአስር የደቡብ ሱዳን የትምህርት ሚኒስቴር ከፍተኛ ባለሙያዎች በአጠቃላይ ለሃያ ሰዎች በድህረ-ምረቃ ደረጃ ነፃ የትምህርት ዕድል ለመስጠት ስምምነት ያደረገችበትን ሰነድ የሚያፀድቅ ረቂቅ አዋጅ ቀረበ፡፡ ለህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የቀረበው ረቂቅ አዋጁ፤ ለትምህርት ጉዳዮች ቋሚ ኮሚቴ ተመርቷል፡፡
በሁለቱ አገራት መካከል መጋቢት 24 ቀን 2005 ዓ.ም በጁባ የተፈረመውና ሁለቱ አገራት በትምህርቱ ዘርፍ ትብብር ማድረግ እንዳለባቸው የሚገልፀውን ስምምነት መሠረት አድርጐ የወጣው ረቂቅ አዋጁ፤ ኢትዮጵያ በትምህርት ዘርፍ ከደቡብ ሱዳን መንግስት የተሻለ አቅም ያላት በመሆኑ በዘርፉ የቴክኒክ ድጋፍ ለመስጠትና ልምድ በማካፈል እገዛ ለማድረግ የተስማማች ሲሆን፤ ለሃያ የደቡብ ሱዳን የትምህርት ሚኒስቴር ከፍተኛ የሥራ ኃላፊዎች ነፃ የትምህርት ዕድል እንድትሰጥ ተስማምታለች፡፡ ደቡብ ሱዳንን በትምህርት መርሃ ግብር ቀረፃ ለመደገፍ መስማማቷን ሰነዱ ያመለክታል፡፡
ስምምነቱ በየሀገራቱ የውስጥ አሠራር መሠረት ከፀደቀ በኋላ ለአምስት ዓመታት በሥራ ላይ እንደሚውል ለህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የቀረበው የትብብር ስምምነት ማጽደቂያ ረቂቅ አዋጅ ያመለክታል፡፡

        ለተለያዩ የቴሌኮሙኒኬሽን ሥራዎች የሚያገለግሉ መሣሪያዎችን በህገወጥ መንገድ ወደ አገር ውስጥ ሲያስገቡ ተገኝተዋል የተባሉ 3 የውጭ አገር ዜጐችና አራት የኢትዮ ቴሌኮም ሰራተኞችን ጨምሮ 70 የሚደርሱ ተጠርጣሪዎች በፖሊስ ቁጥጥር ስር ዋሉ፡፡ አገሪቱን በሚሊዮን የሚገመት ገቢ አሣጥተዋል የተባሉት ተጠርጣሪዎች፤ በህገወጥ መንገድ ወደ አገር ውስጥ የገቡ የተለያዩ ለቴሌኮሙኒኬሽን ሥራ የሚያገለግሉ መሣሪያዎችን በአዲስ አበባ፣ አዋሣ ጭሮ፣ ድሬዳዋ፣ ሐረርና ጅግጅጋ ከተሞች ጥቅም ላይ አውለዋል ተብሏል፡፡ ፖሊስ፤ ተጠርጣሪዎቹ ህገወጥ ድርጊታቸውን በውጭና በሀገር ውስጥ በተደራጀ ሁኔታ ሲያከናውኑ እንደቆዩ ደርሼበታለሁ ብሏል፡፡
ህብረተሰቡ በሚኖርበት አካባቢ ለየት ያሉ እንደ ትናንሽ የሳተላይት መቀበያ ያሉ የቴክኖሎጂ መጠቀሚያና መሰል መሣሪያዎች ተተክለው ሲያይ በየአካባቢያቸው ለሚገኝ የፖሊስ አካል ወይም ለኢትዮ ቴሌኮም ነጻ የጥሪ ማዕከል 994 በመጠቀም ጥቆማ ማቅረብ ይችላል ተብሏል፡፡

          ፖርትላንድ ፕሪቶሪያ ሲሜንት (ፒፒሲ) የተሰኘው ተቀማጭነቱ በደቡብ አፍሪካ የሆነ የሲሚንቶ አምራች ኩባንያ፣ በሐበሻ ሲሚንቶ አክሲዮን ማህበር ውስጥ የነበረውን 27 በመቶ የአክሲዮን ድርሻ ወደ 51 በመቶ ማሳደጉን አስታወቀ፡፡
የኩባንያው ዋና ስራ አስፈጻሚ ቤኪ ሲባያ ባለፈው ረቡዕ ለዴስቲኒ ኮኔክት ድረ ገጽ እንደተናገሩት፣ ከሁለት አመታት በፊት ከሐበሻ ሲሚንቶ አክሲዮን ማህበር 27 በመቶ የአክስዮን ድርሻ የገዛው ፒፒሲ፤ ድርሻውን ወደ 51 በመቶ ማሳደጉ፣ በአፍሪካ አህጉር የኢንቨስትመንት እንቅስቃሴውን ለማጐልበት የቀየሰውን ስትራቴጂ የበለጠ ለማፋጠን አቅም ይፈጥርለታል፡፡
በ135 ሚሊዮን ዶላር ወጪ ከአዲስ አበባ በ35 ኪ.ሜትር ርቀት ላይ በሚገኝ አካባቢ ግንባታው በመከናወን ላይ የሚገኘው የሐበሻ ሲሚንቶ አክሲዮን ማህበር ሲሚንቶ ፋብሪካ፣ ከሁለት አመታት በኋላ ግንባታው ተጠናቆ የማምረት ስራ ይጀምራል ተብሎ እንደሚጠበቅና በአመት 1 ነጥብ 4 ሚሊዮን ቶን ሲሚንቶ የማምረት አቅም እንደሚኖረውም ሲባያ ተናግረዋል፡፡
ቀሪው 49 በመቶ የሃበሻ ሲሚንቶ የአክሲዮን ድርሻ ከ16 ሺ በላይ በሚሆኑት ኢትዮጵያውያን ባለአክሲዮኖች ባለቤትነት እንደሚቀጥልም ዋና ስራ አስፈጻሚው አክለው ገልጸዋል፡፡

ማረጥ በየትኛዋም ሴት ላይ ሊከሰት የሚችል ተፈጥሮአዊ ክስተት ቢሆንም ጥቂት የማይባሉ ሰዎች እንደ አንድ የጤና እክል ሲቆጥሩት ይስተዋላል፡፡ ይህ አይነቱ አስተሳሰብ ፈፅሞ የተሳሳተና ከሳይንሰዊ እይታ ውጪ የሆነ ነው፡፡
 በዛሬው ፅሁፋችን እውን ማረጥ ተፈጥሮአዊ ነው ወይንስ ጥቂቶች እንደሚሉት የጤና እክል ነው? የሚለውን እና ሌሎች ተያያዥ ጉዳዮች ልናስነብባችሁ ወደናል፡፡ NIA (National Institute On Aging) መቀመጫውን በአሜሪካ ያደረገ ከእድሜ መግፋት ጋር ተያይዘው በሚከሰቱ የጤና ጉዳዮች ላይ የሚሰራ ተቋም ነው፡፡
ማረጥ ምንድነው?
የአንዲት ሴት የማረጫ አማካኝ እድሜ ስንትነው?
ከማረጧ በፊት እንዲሁም በኋላስ ምን አይነት የጤና እክሎች ይገጥሟታል? የሚሉትን ጉዳዮች አስመልክቶ ያወጣውን ፅሁፍ እንደሚከተለው አቅርበነዋል፡-
ማረጥ ምንድነው?
ማረጥ ልክ እንደ ጉርምስና ሁሉ በተወሰነ የእድሜ ክልል ላይ የሚከሰት ተፈጥሮአዊ ክሰተት ነው፤ ይህ ተፈጥሮአዊ ክሰተት የወር አበባ እንዳይፈጠር የሚያደርጉ ሆርሞኖች     መጠን መቀነሱን ተከትሎ የወር አበባ ሲቆም የሚፈጠር ነው፡፡ ከዚህም ጋር ተያይዞ የሚከሰቱ አከላዊ እንዲሁም ስነልቦናዊ ለውጦች ይኖራሉ፡! በለውጡ ሶስት ደረጃዎች ይከሰታሉ፡፡
ከማረጥ በፊት፣
በማረጥ ወቅት እንዲሁም
ከማረጥ በኋላ፡፡
አብዛኛዎቹ ለውጦች አንዲት ሴት ወደ ማረጫ የእድሜ ክልል ስትቃረብ የሚከሰቱ ናቸው፡፡ በሰውነቷ ውስጥ የሚገኘው የኤስትሮጅንና ፕሮጀስትሮን ሆርሞን ስለሚቀንስ በተለያየ የሰውነት ክፍሎች ላይ የተለያዩ ለውጦች ይታያሉ፡፡
 በመቀጠልም የወር አበባ መታየቱን ያቆማል፡፡ ይህም ለማረጧ ምልክት ሊሆን ይችላል፡፡ ከማረጥ በኋላ ያሉ ለውጦችም የሚከሰቱት ከዚህ በኋላ ነው፡፡ብዙሀኑ ሴቶች እዚህ ደረጃ ላይ የሚደርሱት በሀምሳዎቹ መጀመሪያ ባለው የእድሜ ክልል ቢሆንም ጥቂት የማይባሉ ሴቶች ከዚህ ቀደም ብለው በአርባዎቹ መጀመሪያ ወይም ደግሞ ዘግይተው በሀምሳዎቹ መጨረሻ ባለው ጊዜ ነው፡፡ ቀደም ሲል ከተገለፀው አማካኝ የእድሜ ክልል ቀድመው ለማረጥ ተያያዥ ምክንያት ይሆናሉ ተብለው ከሚጠቀሱት ውስጥ ሲጋራ ማጨስ እንዲሁም በማህፀን ላይ የተደረገ የቀዶ ጥገና በዋናነት የሚጠቀሱ ናቸው፡፡
ምልክቶቹ፡-
ሴቶች ወደዚህ የእድሜ ክልል ሲገቡ በሰውነታቸው ያለው የኤስትሮጅንና ፕሮጀሰትሮን መጠን በጣም ስለሚቀንስ የተለያዩ ምልክቶችን ማየት ይጀምራሉ፡፡ የሚከተሉት ዋናዋናዎቹ ናቸው፡-
1.    የወር አበባ የሚመጣበት ቀናት በእጅጉ         መቀራረብ፣
2.    የወር አበባ መጠን መጨመር፣
3.    በሰውነት ላይ የሚወጣ ሽፍታ፣
4.    የወር አበባ ከአንድ ሳምት በላይ መቆየት፣
5.    የወር አበባ ከቆመ ከአንድ አመት በኋላ ተመልሶ ሊታይ ይችላል  
ከላይ የተጠቀሱት አንዲት ወደዚህ የእድሜ ክልል መዳረሻ ላይ ያለች ሴት የሚያጋጥሟት ምልክቶች ሲሆኑ በምታርጥበት ወቅት ደግሞ ሌሎች በሰውነቷ ውስጥ ያለው የኤስትሮጅንና ፕሮጀስትሮን መጠን መቀነስ ጋር ተያይዞ የሚከሰቱ አከላዊ ብሎም ስነልቦናዊ ለውጦች ይኖራሉ፡፡ ተከታዮቹ ጥቂቶቹ ናቸው፡፡
1.    ድንገተኛና በተደጋጋሚ የሚከሰት የሰውነት         ሙቀት መጨመር፣
ይህም የሚከሰተው በሰውነታችን ያለው የኤስትሮጅን መጠን መቀነስ ጋር ተያይዞ ሲሆን አንዲት ሴት ካረጠች በኋላም ለተወሰኑ አመታት ሊቀጥል ይችላል፡፡ ይህ ድንገተኛ የሆነ የሰውነት ሙቀት ከፍ ማለት በይበልጥ በላይኛው የሰውነታችን ክፍል ማለትም በጀርባ፣ በአንገት እንዲሁም በፊት አካባቢ ይከሰታል፡፡ በአብዛኛውም ከ30 ሰኮንድ እስከ 10 ደቂቃ ሊቆይ ይችላል፡፡
2.    ብልት አከባቢ መድረቅ እንዲሁም የኢንፌክሽን መፈጠር ይህም ለወሲብ ፍላጎት መቀነስ ምክንያት ይሆናል፡፡ ከዚህም ጋር ተያይዞ አንዳንድ ሴቶች የሽንት መቋጠር ችግርም ያጋጥማቸዋል፡፡
3.    እንቅልፍ ማጣት፣ በማረጥ የእድሜ ክልል         ላይ ያሉ ሴቶች በአብዛኛው በቶሎ እንቅልፍ         ለመተኛት እንዲሁም እረዥም ሰአት         ለመተኛት ይቸገራሉ፡፡
4.    የወሲብ ፍላጎት መቀነስ፣
5.    ድብርት፣ የስሜት መለዋወጥ፣ መነጫነጭ         እንዲሁም ጭንቀት፡፡ በዚህ ወቅት             የተለመዱ     የባህሪ ለውጦች ናቸው፡፡    
6.    የሰውነት ክብደት መጨመር፣ የማስታወስ         ችሎታ መቀነስ፣ እንዲሁም ከአጥንት እና         መገጣጠሚያ ጋር የተያያዙ ችግሮች ሊከሰቱ         ይችልሉ፡፡
ለችግሮቹ መፍትሄ፡-
ማንኛዋም ሴት ቀደም ሲል የተጠቀሱትን አካላዊ እንዲሁም ስነልቦናዊ ችግሮች ሲገጥሟት የማረጥ ምልክቶች ሊሆን እንደሚችል በመገንዘብ የተለያዩ ቅድመ ጥንቃቄዎችን ማድረግ ይኖርባታል፡፡ ከሁሉ አስቀድሞ ግን ማረጥ እንደማንኛውም ተፈጥሮአዊ ክስተት ጊዜውን ጠብቆ ሊከሰት እንደሚችል ከዛም ጋር ተያይዞ ስለሚከሰቱ የጤና እክሎች በቂ ግንዛቤ እንዲኖር ያስፈልጋል፡፡ ፅሁፉ በማረጥ ወቅት የሚከሰቱ ችግሮችን ለመከላከል ያስችላሉ ብሎ የሚከተሉትን ነጥቦች በዝርዝር አስቀምጧል፡፡
ከሲጋራ እንዲሁም ከሌሎች እፆች መጠበቅ፣
የተመጣጠነ የአመጋገብ ስርአትን መከተል፣ የቅባት ምግቦችን መቀነስ፣ በአንፃሩ ከፍተኛ የፋይበር መጠን ያላቸውን ምግቦች እንዲሁም አትክልትና ፍራፍሬ አዘውትሮ መመገብ፣
በተጨማሪም ሰውነታችን በቂ የሆነ ካልሲየም፣ ቫይታሚን ዲ፣ ሌሎች ቫይታሚኖችን እንዲሁም ሚኒራል እያገኘ መሆኑን ማረጋገጥ፣
የተለያዩ የአካል ብቃት እንቅስቃሴዎችን በማድረግ የሰውነት ክብደትን መቆጣጠር፣
የሰውነት ሙቀት ከፍ ማለት ሲያጋጥም ሳሳ ያሉ ልብሶችን መልበስ እንዲሁም ቀዝቃዛና ነፋሻማ በሆኑ ቦታዎች መቀመጥ፣
    ከላይ ከተገለፁት በተጨማሪም ለዘወትር         ሊታወሱ     ይገባል ብሎ ፅሁፍ ተከታዮቹን         ነጥቦችም     አስፍሯል፡-
ከደም ግፊት፣ ከኮለስትሮል እንዲም ከሌሎች የጤና እክሎች ጋር በተያያዘ በሀኪም የታዘዙ መድሀኒቶችን በአግባቡ መውሰድ፣
ብልት አከባቢ መድረቅ እንዲሁም የኢንፌክሽን መፈጠር ጋር በተያያዘ ለሚያጋጥሙ ችግሮች መድሀኒት እንዲሁም የተለያዩ ቅባቶችን መጠቀም፣
በጡት አካባቢ ማበጥ እና ሲነካካ መጠጠር ሲያጋጥም ሀኪም ጋር ቀርቦ  አስፈላጊውን የህክምና ክትትል  ማድረግ፣ማረጥ የህክምና ክትትል በማድረግ ሊወገድ የሚችል የጤና እክል አይደለም፡፡ ነገር ግን የተለየ የጤና እክል በተለይም ተደጋጋሚ የሆነ ድንገተኛ የሰውነት ሙቀት መጠን ሲያጋጥም የሚከተሉትን እርምጃዎች መውሰድ ማድረግ ተገቢ ነው፡፡

የሰውነት ሙቀት ከፍ ማለት ሲኖር፡-
ቀዝቃዛና ነፋስ ያለበት ቦታ መቀመጥ፣
ሳሳ ያሉና  ከሰውነታችን የሚወጣውን ሙቀት ማስወጣት የሚችሉ ልብሶችን መልበስ፣
ቀዝቃዛ መጠጦች መውሰድ ይመከራል፡፡

መዝፈን ህይወቴ ነው፡፡ እስከዛሬም ህይወቴ ነበር፡፡ ወደፊትም ህይወቴ ሆኖ ይቀጥላል፡፡
ሴሊያ ክሩዝ
የዛሬ ሦስት ዓመት ገደማ ነው መዝፈን የጀመርኩት፡፡ በአካባቢያችን ስትራትፎርድ አይዶል በተባለ የዘፈን ውድድር ውስጥ ገባሁ፡፡ ሌሎቹ ተወዳዳሪዎች የአዘፋፈን ትምህርትና የድምጽ ስልጠና ይወስዱ ነበር፡፡ በወቅቱ እምብዛም ከቁምነገር ስላልቆጠርኩት ቤት አካባቢ ብቻ ነበር የምዘፍነው፡፡ ገና 12 ዓመቴ ነበር፤ እናም ሁለተኛ ወጣሁ፡፡
ጀስቲን ቢበር
የሻማ መደብሩ ሲቃጠል ትዝ ይለኛል፡፡
ሁሉም ዙሪያውን ቆሞ “መልካም ልደት” የሚለውን መዝሙር ሲዘምር ነበር፡፡
ስቲቨን ራይት
ከመዝፈን የሚሻል ብቸኛ ነገር የበለጠ መዝፈን ነው፡፡
ኢላ ፊትዝገራልድ
በዓለም ላይ ትልቁ መግባቢያ ሙዚቃ ነው፡፡ ሰዎች የምታቀነቅንበትን ቋንቋ ባይረዱት እንኳን ሸጋ ሙዚቃን ሲሰሙ ያውቁታል፡፡
ሌዩ ራውልስ
ፀሐይ ስትጠልቅ ከተመለከትክ፣ አንድ ትርጉም ሊኖረው ይገባል? አዕዋፍ ሲዘምሩ ከሰማህ፣ መልዕክት ማስተላለፍ አለበት?
ሮበርት ዊልሰን
ዘፈን ሁልጊዜም እጅግ ትክክለኛው ሃሳብን የመግለጫ መንገድ ነው፡፡ በጣም ግብታዊ ነው፡፡ ከዘፈን ቀጥሎ ደሞ ቫዮሊን ይመስለኛል፡፡ እኔ መዝፈን ስለማልችል ሸራዬ ላይ እስላለሁ፡፡
ጆርጂያ ኦ’ኪፌ
በዝናብ ውስጥ እየዘፈንኩ ነው፤ ዝም ብዬ በዝናብ ውስጥ እየዘፈንኩ፡፡ እንዴት ደስ የሚል ስሜት ነው! አሁንም እንደገና ደስተኛ ነኝ፡፡
አርተር ፍሪድ  

ስለ ወህኒ ቤት

የትምህርት ቤትን በር የሚከፍት ሰው፣ በሌላ እጁ የወህኒ ቤትን በር ይቆልፋል፡፡
ቪክቶር ሁጐ
አሜሪካ ሁለተኛ ዕድል የምትሰጥ አገር ናት፡፡ የወህኒ ቤት በር ሲከፈት፣ ፊት ለፊት የተዘረጋው መንገድ ወደተሻለ ህይወት የሚመራ መሆን አለበት፡፡
ጆርጅ ደብሊው ቡሽ
ፍፁም ደህንነት ከፈለግህ ከርቸሌ ሂድ፡፡ እዚያ ትቀለባለህ፣ ትለብሳለህ፣ ህክምና ታገኛለህ…ወዘተ፡፡ ከርቸሌ የሌለው ነፃነት ብቻ ነው፡፡
ድዋይት ዲ. አይዘንአወር
በእኔ አገር መጀመሪያ እንታሰራለን፤ ከዚያ ፕሬዚዳንት እንሆናለን፡፡
ኔልሰን ማንዴላ
ወህኒ ቤት ፈጣሪን እንድፈልገው አላደረገኝም፤ ሁሌም አጠገቤ አለ፡፡ እስር ቤት ውስጥ ሊከረችሙብኝ ይችላሉ፤ ነገር ግን መንፈሴና ፍቅሬ በእስር ቤት ግድግዳዎች ሊታጠሩ አይችሉም፡፡
ሊል ዋይኔ
በአንድ ወቅት ወህኒ ቤት ያገኘሁትን ሰውዬ ምን ሰርቶ እዚያ እንደመጣ ጠየቅሁት፡፡ ጫማ ሰርቆ መታሰሩን ነገረኝ፡፡ የባቡር ሃዲድ ብትሰርቅ ኖሮ የአሜሪካ ሴናተር ትሆን ነበር አልኩት፡፡
ሜሪ ሃሪስ ጆንስ
ሴቶች አሁን ብዙ ምርጫዎች አሏቸው፡፡ ማግባት ወይም አለማግባት፣ ሥራ መያዝ ወይም አለመያዝ፣ ልጆቻቸውን ይዘው እንዳገቡ መኖር ወይም ሳያገቡ ከልጆቻቸው ጋር መኖር፡፡ ወንዶች ግን ሁሌም የነበረው ተመሳሳይ ምርጫ ነው ያለን - ሥራ ወይም ከርቸሌ፡፡

ቲም አለን